Διόνυσος

Ο Διόνυσος Ζαγρέας ήταν γιος του Διός και της Περσεφόνης, κόρης κι αυτής του Διός που ύστερα από προτροπή της Ήρας, οι Τιτάνες σκότωσαν το νεογέννητο παιδί, το κομμάτιασαν και το έφαγαν. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, τα μέλη του παιδιού τα μάζεψε ο Απόλλωνας και τα έθαψε στο ναό των Δελφών, κοντά στον τρίποδα της Πυθίας. Μα την καρδιά του Διονύσου την περιμάζεψε η Αθηνά και την έδωσε στον Δία, που την κατάπιε κι έτσι γέννησε ένα δεύτερο Διόνυσο. Αυτόν τον μύθο τον έχουν χρησιμοποιήσει οι ορφικοί ποιητές.

Οι ποιητές αυτοί ονομάζονταν έτσι από το όνομα του περίφημου αοιδού Ορφέα, που κατάγονταν από τη Θράκη κι ήταν γιος του Οίαγρου, βασιλιά του τόπου και της Μούσας Καλλιόπης. Κι είχε αδελφό έναν άλλο αοιδό, τον Λίνο. Κι ήταν καθώς έλεγαν δάσκαλος του ο Μουσαίος ή και μαθητής του ή κατά άλλους γιος του ή εγγονός του. Ο Ορφέας έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Αργοναυτική εκστρατεία. Χάρη σ' αυτόν, ο Ιάσονας κι οι σύντροφοι του γλίτωσαν από τη γοητεία των Σειρήνων. Άλλος μύθος, όχι λιγότερο περίφημος, είναι αυτός που αναφέρεται στην κάθοδο του Ορφέα στον Άδη, για να πάρει από κει τη σύζυγό του Ευρυδίκη.

Η Ευριδίκη είχε πεθάνει από δάγκωμα φιδιού, όταν, για να αποφύγει την ερωτική καταδίωξη του Αρισταίου, έτρεχε μέσα στα λιβάδια. Κατόρθωσε λοιπόν ο Ορφέας με τα τραγούδια του να γοητεύσει τον Άδη και την Περσεφόνη και να τους εξευμενίσει. Οι δυο υποχθόνιοι θεοι συγκατάθεσαν να πάρει ο Ορφέας τη σύζυγό του στους ζωντανούς, μαζί του, μα με τον όρο να μην κοιτάξει πίσω του πριν ανέβει στην επιφάνεια της γης. Όμως ο Ορφέας δεν κατόρθωσε να αντισταθεί στον πειρασμό αυτό κι έτσι εξαφανίστηκε για πάντα η σκιά της Ευριδίκης. Κι έτσι ο Ορφέας έγινε μισογύνης, απαρηγόρητος όπως ήταν από τον χαμό της Ευριδίκης. Και γι' αυτό επέσυρε το μίσος των γυναικών της Θράκης. Μαινάδες έξαλλες κομμάτιασαν το σώμα του στις όχθες του ποταμού Έβρου. Οι Μούσες περισυνέλεξαν τα σκορπισμένα του μέλη και τα έθαψαν. Μα το κεφάλι του παρασύρθηκε από το ρέμα του ποταμού προς τη θάλασσα κι έφτασε, μαζί με τη λύρα του στ' ακρογιάλια της Λέσβου. Οι Λέσβιοι έθαψαν το θεϊκό κεφάλι του περίφημου αοιδού, ενώ η λύρα με τη βοήθεια των Μουσών πήρε μια θέση ανάμεσα στα αστέρια.

Σύμφωνα με άλλη παράδοση, τα μέλη του Ορφέα θάφτηκαν στη Λείβηθρα, στους πρόποδες του Ολύμπου. Άλλοι όμως έλεγαν πως τον Ορφέα τον έθαψαν στο Δίον, κοντά στην Πύδνα της Μακεδονίας. Από την αρχαιότητα ο θάνατος του Ορφέα -απ' τις Μαινάδες σπαραγμένου- παραλληλίζεται με του Διόνυσου Ζαγρέα το θάνατο, που οι Τιτάνες τον κομμάτιασαν κατά προτροπή της ήρας. Οι Ορφικοί άρπαξαν αυτόν τον μύθο κι έγινε ο Διόνυσος Ζαγρέας το κέντρο μυστηρίων με πολύ υψηλό νόημα. Ιδρυτής των μυστηρίων, όπως ήταν παραδεκτό, ήταν ο Ορφέας. Ο Διόνυσος ο Ζαγρέας έγινε για τους Ορφικούς η ανώτατη παντός πράγματος αρχή, επειδή "συνδύαζε μέσα του την αιθέρια πηγή ζωής, που του είχε μεταδώσει ο πατέρας του ο Δίας και την υποχθόνια την πηγή που η μητέρα του Περσεφόνη του είχε χορηγήσει".

O Charl Dubois μας λέει γι' αυτή την πλευρά της λατρείας του Διόνυσου Ζαγρέα, "βασιλεύει ως κυρίαρχος στον Άδη, κάποιες μάλιστα φορές θεωρείται γιος του Άδη ή κι ένας άλλος Άδης. Όμως συμμερίζεται και του Διός τον ουράνιο θρόνο. Είναι ο πρωτότοκος θεός, πριν από το θάνατό του, όπως και μετά την ανάστασή του, συμμετέχει στην απόλυτη εξουσία του πατέρα του κι είναι ο παγκόσμιος μονάρχης, ο κυρίαρχος όλων των αθανάτων. Είναι η ψυχή του κόσμου και διασφαλίζει την διαιώνισή του. Ο αγώνας του κατά των Τιτάνων, ο θάνατός του, η ανάστασή του, της ζωής τις περιπέτειες μέσα στη φύση εκφράζουν και μέσα στο φυσικό και ηθικό τον κόσμο. Επειδή του καλού είναι η αρχή, ενώ οι Τιτάνες αντιπροσωπεύουν την καταστροφική ενέργεια του κακού. Γι' αυτό κι ο άνθρωπος, γεννημένος από την τέφρα των Τιτάνων, που είχαν τραφεί από την τέφρα του Διονύσου είναι ένα κράμα καλού και κακού. Οφείλει να πληρώσει για τα εγκλήματα των θεοκτόνων προγόνων του, να εξαγνιστεί από τούτο το αμάρτημα και να ελευθερώσει τα καλά στοιχεία που έχει μέσα του αφιερώνοντας τον εαυτό του στον Διόνυσο. Σ' αυτό αποσκοπούσε η ορφική μύηση.

Με τη μύηση αυτή οι πιστοί επιζητούσαν να έρθουν σ' επικοινωνία με το θεό με διάφορες τελετουργίες, που η κυριότερή τους ήταν η "ωμοφαγία". Κομμάτιαζαν δηλαδή ζωντανά ζώα και έτρωγαν τις σάρκες τους ωμές. Στη λατρεία του Διόνυσου Ζαγρέα θυσίαζαν ταύρους, επειδή άρεσε στο θεό να μεταμορφώνεται σε ταύρο. Οι μύστες τρώγοντας τις ωμές σάρκες του ταύρου πίστευαν πως αφομοίωναν τη σάρκα του ίδιου του θεού κι ότι έτσι έρχονταν σε απόλυτη επικοινωνία μαζί του. Κι ότι μετά το θάνατό τους θα τους αναγνώριζε ο Διόνυσος Ζαγρέας και χάρη σ' αυτόν θα περνούσαν μέσα σ' άλλα σώματα, επειδή οι ορφικοί πίστευαν στη μετεμψύχωση".

Σύμφωνα με ένα κείμενο του Ευριπίδη βλέπουμε πως επικαλούνταν τον Διόνυσο Ζαγρέα, "υπέρτατε της τάξης ρυθμιστή, σ' εσένα προσφέρω αυτή τη θυσία κι αυτή τη σπονδή, σ' εσένα, Δία ή Άδη, όπως προτιμάς. Δέξου την αναίμακτη τούτη θυσία, καρπούς κάθε λογής από τα ολόγιομά μας καλάθια. Συ, ανάμεσα στους θεούς τ' ουρανού, στο χέρι σου κρατάς του Διός το σκήπτρο και συ στον υποχθόνιο κόσμο μοιράζεσαι το θρόνο με τον Άδη. Την ψυχή των ανθρώπων, που να μάθουν θέλουν τις δοκιμασίες της πρόσκαιρης ζωής τους, φώτισε, φανέρωσέ τους που θα έρχονται, ποιά είναι η ρίζα του κακού, ποιον από τους μακάριους θεούς με θυσίες πρέπει να εξευμενίσουν, τα βάσανά τους για να σταματήσουν".