Μορφές στην αρχαία ελληνική ιστορία (9)

ΟΜΗΡΟΣ (800 - 724 π.Χ.)

Ο θείος ποιητής της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, γνωστός απ` άκρη σ` άκρη του πλανήτη μας, αποτελεί τον ασύγκριτο και υπέρτατο τεχνίτη του εμμέτρου λόγου όλων των αιώνων και των εποχών. Κατά μια παράδοση γεννήθηκε στη Σμύρνη, κατ` άλλη δε (μεταλαμπαδευμένη από το Σιμωνίδη) στη Χίο, χωρίς μ` αυτό να εξαντλείται ο κατάλογος των όσων πόλεων διεκδικούσαν την καταγωγή του, σύμφωνα και με το γνωστό εκείνο: `Επτά πόλεις μάρνανται σοφήν διά ρίζαν Ομήρου: Σμύρνη, Χίος, Κολοφών, Ιθάκη, Πύλος, ?ργος, Αθήναι`. Για τη ζωή του μόνο μυθώδεις παραδόσεις διασώθηκαν και τίποτε σχεδόν το πλήρως εξακριβωμένο. Σύμφωνα με μια από αυτές τις παραδόσεις ο μεγάλος ποιητής ήταν τυφλός και περιφερόταν, ως ραψωδός στις πόλεις του καιρού του, απαγγέλλοντας εκεί τα έπη του. Κατά μια άλλη παράδοση, που την αναφέρει ο Παυσανίας, πέθανε στην Κω από τη θλίψη του, λόγω του ότι δεν πέτυχε να λύσει ένα αίνιγμα, που του έβαλαν παιδάρια του νησιού. Κατά την επικρατέστερη όμως εκδοχή πέθανε στην Ίο των Κυκλάδων το 724 π.Χ., σε ηλικία 76 ετών. Τα έπη του Ομήρου μορφοποιήθηκαν οριστικά κατά τον 6 π.Χ. αιώνα (ενώ, ως τότε, υπήρχαν δεξιά ? αριστερά αρκετές παραλλαγές τους), διασώθηκαν δε τόσο σ` ένα μέγα πλήθος χειρογράφων, όσο και σε αρκετούς παπύρους. Η πρώτη τυπογραφική έκδοση των Ομηρικών επών έγινε το 1488 στη Φλωρεντία, από τον Δημήτριο Χαλκοκονδύλη. Οι νεώτερες αρχαιολογικές έρευνες ? και προ παντός οι περίφημες ανασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν στους χώρους της αρχαίας Τροίας και των Μυκηνών ? απέδειξαν περίτρανα πως η υπόθεση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας έχει σοβαρό πυρήνα αλήθειας, βασιζόμενο επάνω σε πραγματικότητες και όχι μόνο σε ονειροφαντασίες και κατασκευές `ποιητική αδεία`. Στον τάφο του Ομήρου χάραξαν το εξής επίγραμμα: `Ενθάδε την ιεράν κεφαλήν κατά γαία καλύπτει ανδρών ηρώων κοσμήτορα θείον Όμηρον`.

ΟΡΑΤΙΟΣ (65 π.Χ. - 28 μ.Χ.)

Γεννήθηκε στην Απουλία της Κάτω Ιταλίας, από πλούσιο απελεύθερο πατέρα. Το 45 π.Χ. ήρθε στην Αθήνα για ευρύτερες σπουδές, όπου γνωρίσθηκε και συνδέθηκε στενά με τον από τους αρχηγούς της δημοκρατικής μερίδας της Ρώμης Μάρκο Βρούττο, τον μετέπειτα δολοφόνο του θετού πατέρα του Ιούλιου ΚαίσαραΧ πήρε δε μέρος ? σαν χιλίαρχος ? στη μάχη των Φιλίππων, που, ως γνωστόν, κατέληξε στην ήττα της παράταξής του. Το 41 π.Χ., όμως, ο Οράτιος, επωφελούμενος της αμνηστίας, γύρισε στη Ρώμη, όπου και δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα υπό τον τίτλο `Σάτιρες`, με τα οποία έγινε γνωστός στους κύκλους των τότε ασχολούμενων με τα γράμματα Λατίνων. Αργότερα ήρθε σ` επαφή με και γνώρισε τον ισχυρότατο φίλο του αυτοκράτορα Αυγούστου, πάμπλουτο προστάτη των γραμμάτων, τον διάσημο Μαικήνα, του οποίου λίαν σύντομα έγινε ο καθ` ολοκληρίαν ευνοούμενος. Σαν πιο σημαντικά από τα έργα του Οράτιου μπορούμε να υπολογίσουμε τα παρακάτω: 1) Τις περίφημες `Ωδές` του, σε 4 βιβλία. 2) Τις 17 `Επωδές` του, τις περιεχόμενες σ` ένα μόνο βιβλίο. 3) Τις 18 `Σάτιρες`, που διαιρούνται σε 2 βιβλία. 4) Τις `Επιστολές` του, ανήκουσες σε 2 επίσης βιβλία. Ο Οράτιος είναι μοναδικός σ` όλη τη λογοτεχνία των αρχαίων Λατίνων, διακρινόμενος ιδιαίτερα για την καλαισθησία του ποιητικού του λόγου και το χαριτωμένο υπεργλαφυρό του ύφος.

ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ (2ος αιώνας π.Χ.)

Ο Παυσανίας υπήρξε αξιόλογος Έλληνας περιηγητής της αρχαιότητας, που καταγότανε από την πόλη Μαγνησία της Μ. Ασίας. Το σπουδαιότερο έργου του, που διασώθηκε, έχει τον τίτλο `Ελλάδος περιήγησις` και μας παρέχει πλήθος πολύτιμων πληροφοριών για τα μνημεία, τη μυθολογία, ιστορία, γεωγραφία και τοπογραφία του αρχαίου κόσμου, ειδικότερα δε της αρχαίας χώρας των Ελλήνων. Παρότι αρκετοί μεταγενέστεροι έχουν κατηγορήσει τον Παυσανία για διάφορες ασύγγνωστές ου παραλείψεις, ανακρίβειες ή και διαστροφές της αλήθειας, εν τούτοις άλλοι (και συγκεκριμένα ο σπουδαίος ?γγλος ειδικός Φράζερ) δέχθηκαν τελικά πως: ναι μεν υπήρξε λίαν μέτριος ως συγγραφέας, πλην το έργο του κρίθηκε, στο σύνολό του, σαν καλόπιστο και οι περιεχόμενες σε αυτό πληροφορίες ως πραγματικά πολύτιμες από άποψη αρχαιολογική, γεωγραφική και ιστοριολαογραφική. Ο Παυσανίας είχε ταξιδέψει σ` ολόκληρο σχεδόν το Μεσογειακό χώρο, εκτός της Ισπανίας (Αίγυπτο, Λιβύη, Συρία, Παλαιστίνη, Μ. Ασία, Σαρδηνία, Ιταλία, Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο κ.λπ).

ΠΕΡΙΑΝΔΡΟΣ (668 - 584 π.Χ.)

O τύραννος της αρχαίας Κορίνθου Περίανδρος, ένας από τους εφτά Αρχαιοέλληνες σοφούς, είχε διττή προσωπικότητα, για την οποία κι έμεινε το όνομά του χαραγμένο στα δελτάρια της ιστορίας. Πιο συγκεκριμένα διακρίθηκε για τα εξής δύο ετερόκλητα πράγματα: 1) Για την ανείπωτη σκληρότητα της πολιτικής διοίκησής του και 2) Για τη μεγαλοπραγμοσύνη και την πραγματικά απέραντη σοφία του. Ο πατέρας του Κύψελος χρημάτισε, πριν απ` αυτόν, στην ηγεσία της Κορίνθου. Ο Περίανδρος γεννήθηκε στην Κόρινθο, όπου και πέθανε, αυτοκτονώντας από αηδία προς τη ζωή του, σε ηλικία 83 ετών. Διέθετε οξύτατο πνεύμα, θυμοσοφία και υψηλή διανοητικότητα. Δημιούργησε Βουλή, κατάργησε τους βάρβαρους θεσμούς που ίσχυαν ως τότε στην Κόρινθο, απαγόρευσε την αγοροπωλησία των δούλων κι έκανε το στενό του περιβάλλον κέντρο πνευματικής και καλλιτεχνικής κίνησης. Παράλληλα, αντιμαχόταν την πολυτέλεια, την ασωτία και τη μαλθακότητα (επιβάλλοντας σκληρές ποινές στους οκνηρούς και φυγόπονους), υποστήριξε τα ειρηνικά έργα κι έδωσε ζωή στη ναυτιλία, το εμπόριο και τη βιοτεχνία. Έτσι, στο διάστημα της εξουσίας του, η πόλη της Κορίνθου έφθασε στο αποκόρυφο της δύναμης και της ακμής της. Από άλλη πλευρά, όμως, ο Περίανδρος μαστιζόταν από πάθη φοβερά και ισχυρές αδυναμίες. Για παράδειγμα αναφέρεται πως, πάνω σε μια έκρηξη της οργής του, που του την είχαν προκαλέσει οι διαβολές των παλλακίδων του, σκότωσε κλωτσώντας, την έγκυο συμβία του Λυσίδη. Κατόπιν δε, και αφού μετάνιωσε για τη βάρβαρη εκείνη πράξη του: 1) Αγκάλιασε το σώμα της συζύγου του και συνευρέθηκε μ` αυτή, παρότι ήταν νεκρή, 2) διέταξε να ξεγυμνώσουν, μπροστά σ` όλον τον κόσμο, τις γυναίκες που τον είχαν διαβάλει, και μετά να ρίξουν στη φωτιά τα ρούχα τους και τα κοσμήματά τους. Ο βιογραφούμενος εδώ κορίνθιος σοφός έγραψε το μεγάλο ποίημα `Υποθήκαι εις τον ανθρώπινον βίον`, (του οποίου έχουν διασωθεί λίγα μόνο αποσπάσματα), καθώς και τα εξαίρετα ρητά και αποφθέγματά του, που αποπνέουν γνήσια ελευθεριότητα, ευγένεια αισθημάτων, μεγάλη πείρα και σοφία πρακτική πολυτιμότατη για τους συγχρόνους και τους μεταγενέστερούς του.

ΠΕΡΙΚΛΗΣ (490 - 429 π.Χ.)

Ήταν ο πιο διαπρεπής πολιτικός της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Κυβέρνησε την πόλη της Αθήνας επί 14 συνεχή χρόνια, από το 443 π.Χ., μέχρι το θάνατό του. Χρημάτισε ειδικότερα άρχοντας, στρατηγός και ρήτορας ασύγκριτος που ήξερε να συναρπάζει και να συγκλονίζει το ακροατήριό του. Δασκάλους του είχε τους φιλοσόφους Αναξαγόρα και Ζήνωνα τον Ελεάτη. Έτσι, κατόρθωσε να εξασφαλίσει σπάνια μόρφωση και ανεπανάληπτη καλαισθησία, την οποία μας αποδείχνουν τα σπουδαία έργα του, με πρώτο απ` όλα το υπέροχο επίτευγμα του ανθρώπινου μυαλού, τον ασύγκριτου μεγαλείο Παρθενώνα. Εξάλλου μεταρρύθμισε, πάνω σε κατευθύνσεις δημοκρατικές, το Αθηναϊκό πολίτευμα, αναδιοργάνωσε σε νέες βάσεις, το στρατό και τη δημόσια διοίκηση, προστάτεψε τις τέχνες και τα γράμματα, ανοικοδόμησε τα λεγόμενα `μακρά τείχη` της Αθήνα, εξωράισε την πόλη ? και ιδίως την Ακρόπολη της ? με θαυμαστά οικοδομήματα και γενικά δημιούργησε μια καινούργια εποχή, που δίκαια επονομάσθηκε από την ιστορία ο `χρυσός αιώνας του Περικλή`. Εκτός από τα παραπάνω, πρώτος αυτός καθιέρωσε τις αμοιβές των πολτών για τις υπηρεσίες τους απέναντι στην πολιτεία, τη δωρεάν είσοδο τους στα θέατρο και δικαίωμα κάθε Αθηναίου (ανεξάρτητα από την καταγωγή και την οικονομική του κατάσταση) να ανέλθει στα ύπατα αξιώματα του κράτους, όταν από την όλη αξία του το δικαιούται κάτι τέτοιο. Η μοναδική κατηγορία, την οποία οι ιστορικοί προσάπτουν στο μεγάλο τούτο τέκνο της Αθήνα, είναι πως με την πολιτική που εφάρμοσε, συντόμευσε την έκρηξη του ολεθριότατου για τον ελληνισμό Πελοποννησιακού πολέμου, τον οποίο όμως δεν πρόφθασε να τον δει ολόκληρο, γιατί 2 ½ χρόνια μόνο αργότερα από την έναρξή του, πέθανε από προσβολή πανώλης, σε ηλικία μόνο 61 ετών, επάνω στην ακμή της ακτινοβολίας του, της δύναμης και της απόδοσής του.

ΠΙΝΔΑΡΟΣ (522 - 442 π.Χ.)

Ο εκλεκτός των Μουσών Πίνδαρος λογίζεται σαν ο πιο μεγάλος λυρικός αρχαίος ποιητής, που, με το στίχο του, σαγήνευσε κυριολεκτικά τους συγχρόνους του, αλλά και τους μεταγενέστερούς του πνευματικούς ανθρώπους, μαζί τους δε και τον λαό ολόκληρο. Γεννήθηκε στην περιοχή της Θήβας (Κυνός Κεφαλές) και πέθανε στο ?ργος σε ηλικία 80 ετών. Στην προώθηση της φήμης του συντέλεσαν αρκετά πολύ οι μεγάλοι Πανελλήνιοι αγώνες, στους οποίους πάντοτε πήγαινε κι απάγγελνε ποιήματά του, δημιουργώντας εκεί και σχέσεις με τους `επαινόντες` τόσο της Βοιωτίας, όσο και άλλων πόλεων Ελληνικών. Συχνά δε είχε συνοδεύσει ως την πατρίδα τους τους βραβευμένους νικητές των αθλητικών αγωνισμάτων, όπου και πρωτοστατούσε στις καθιερωμένες `φιέστες` της υποδοχής τους, τα λεγόμενα `Επινίκια`. Έγραψε σε σύνολο 17 έργα, από τα οποία σώθηκαν μόνο τα 4, που αντιστοιχούν σε νικητήρια ποιήματα του, τα εξής: `Ολυμπιονίκες`, `Ισθμιονίκες`, `Πυθιονίκες` και `Νεμεονίκες`. Ορισμένα από τα ποιήματά του, διακρινόμενα για την υψηλή πηγαία έμπνευση και τη μεγαλοπρέπεια του ύφους του σπουδαίου αυτού ποιητή, αποτελούν πραγματικά μνημεία στον τομέα τους και τραγουδιόντουσαν επί πολλούς αιώνες ύστερα απ` το θάνατό του. Η μούσα του Πίνδαρου εξύμνησε θεούς, ημίθεους, ήρωες, αθλητές, αλλά κι απλούς ανθρώπους του λαού (παρότι ο ίδιος είχε τόσο την προέλευση, όσο και τις πολιτικές του αντιλήψεις καθαρά ολιγαρχικές). Πήγε στη Σικελία, στην Αυλή του τυράννου, Ιέρωνα, όπου και παρακολούθησε ? στη δε συνέχεια έψαλλε ? τη μεγάλη έκρηξη της Αίτνας, που συνέβη κατά το έτος 472 π.Χ. Εξάλλου τον θεωρούσαν και σαν θρησκευτικό (κατά κάποιον τρόπο) ποιητή, προσηλωμένο ιδιαίτερα στο μαντείο των Δελφών, για το οποίο έγραψε κατά καιρούς θαυμάσιους ύμνους και παιάνες. Ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν, μετά τη νίκη του στη Βοιωτική Χαιρώνεια, κατέστρεψε ολοκληρωτικά τη Θήβα, έδωσε εντολή στους στρατηγούς του να μην πειραχθεί μόνο και μόνο το σπίτι του `μουσοποιου` Πίνδαρου. Στα ποιήματά του βρίσκονται διάσπαρτα και αρκετά αποφθέγματα πολιτικό-ηθικού, κατά κανόνα, χαρακτήρα.

ΠΙΤΤΑΚΟΣ (640 - 569 π.Χ.)

?λλος ένας από τους εφτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας, ο Πιττακός, γεννήθηκε στη Μυτιλήνη, όπου και πέθανε σε ηλικία 71 ετών. Πλείστοι μεγάλοι άνδρες, σύγχρονοι και μεταγενέστεροι του (ανάμεσά στους οποίους ο Ηρόδοτος, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος κ.α.) μίλησαν με ενθουσιασμό για τη σοφία, την ικανότητα, τη στρατηγική πείρα και την πάνω σε πολιτικά ζητήματα μεγάλη σύνεση του Πιττακού. Με την υποστήριξη του ποιητή Αλκαίου απελευθέρωσε τη Μυτιλήνη από τη τυραννία του Μελέαγρου και πήρε ορισμένα αξιώματα στο νέο καθεστώς της. Μεταξύ αυτών ήταν και εκείνο του στρατηγού, στο οποίο ο σοφός διέπρεψε, κατανικώντας και φονεύοντας τον στρατηγό των Αθηναίων Φρύνωνα. Έγραψε περί τα 600 `Ελεγεία` και `Ωδές` από τα οποία όμως τίποτα δεν σώζεται. Επίσης δεν σώθηκε και το βασικό του βιβλίο , που έφερε τον τίτλο `Περί νόμων σύγγραμμα`. Από τα περίφημα του γνωμικά και αποφθέγματα, που τον έκαναν αθάνατο, είναι και τα εξής πέντε: 1) `Αρχή άνδρα δείκνυσι` = Η εξουσία δείχνει την ποιότητα του ανθρώπου. 2) `Μέτρω χρω` = Σ` όλα τα πράγματα να χρησιμοποιείς μέτρο. 3) `Μη πλουτεί κακώς` ? Ναμην πλουτίζεις κατά τρόπο ανέντιμο. 4) `Ανάγκα και θεοί πείθονται` = Στη δύναμη της ανάγκης κι αυτοί ακόμη οι θεοί υποτάσσονται και 5) `Μη σπεύδε, αλλών` = Όταν μιλάς, μη βιάζεσαι.

Απο ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ