Μορφές στην αρχαία ελληνική ιστορία (11)

ΠΟΛΥΒΙΟΣ (203 - 120 π.Χ.)

Ο Πολύβιος ήταν μεγάλος και πολυγραφότατος Έλληνας ιστορικός της αρχαιότητας. Γεννήθηκε στη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας, όπου και πέθανε σε ηλικία 84 ετών. Μετά την ήττα του Περσέα από τους Ρωμαίους, χίλιοι πολίτες της `Αχαϊκής Συμπολιτείας` σύρθηκαν ως όμηροι στη Ρώμη, μεταξύ τους δε και ο ιστορικός, για τον οποίο τώρα γίνεται εδώ ο λόγος. Το 150 π.Χ. γύρισε στην πατρίδα του Χ αλλά ξαναπήγε μετά στη Ρώμη, όπου μετά διετία, ακολούθησε τον περίφημο Ρωμαίο στρατηγό Σκιπίωνα (τον επιλεγόμενο και `Αφρικανό`), που πολιόρκησε και τελικά κατέστρεψε συθέμελα την αρχαία Καρχηδόνα. Έγραψε πέντε συγγράμματα, το σπουδαιότερο απ` τα οποία υπήρξε το υπό τον τίτλο `Αι ιστορίαι`, απαρτιζόμενο από 40 συνολικά βιβλία. Από αυτά όμως μόνο τα πέντε πρώτα έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. Μετά την καταστροφή της Κορίνθου από τον Μόμμιο (το 146 π.Χ.) και λόγω και των γνωριμιών που είχε συνάψει, κατά το διάστημα της παραμονής του στη Ρώμη, με εξέχουσες προσωπικότητες της, οι Ρωμαίοι του ανέθεσαν το έργο της σύνταξης του πολιτεύματος της `Νέας Αχαϊκής Συμπολιτείας`.

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (483 - 425 π.Χ.)

Γεννήθηκε στα άβδηρα της Θράκης, όπου και αρχικά άσκησε το επάγγελμα του αχθοφόρου. Πέθανε δε από πνιγμό όταν το πλοίο, που τον μετέφερε στη Σικελία, καθοδόν βούλιαξε. Ήταν διάσημος σοφιστής και παιδαγωγός. Κοντά στα άλλα παρέδινε μαθήματα και στα παιδιά του μεγάλου Περικλή, του τότε αρχηγού της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Πίστευε πως η αλήθεια είναι έννοια ρευστή και σχετική, γιατί τα πάντα εξελίσσονται και μεταβάλλονται συνέχεια. Εφόσον δε η πραγματικότητα δεν είναι σταθερή, δεν είναι δυνατή κι η ύπαρξη μιας σταθερής αλήθειας. Το συμπέρασμά του απ` αυτή τη θεωρία συνοψίσθηκε στο γνωστό εκείνο απόφθεγμά του: `Πάντων χρημάτων μέτρον έστω άνθρωπος, των μεν όντων ως έστι, των δε μη όντων, ως ουκ έστι`, που σημαίνει ότι: `Όλων των πραγμάτων αξιολογικό κριτήριο είναι ο άνθρωπος ο ίδιος, για τα όσα μεν υπάρχουν, ότι υπάρχουν, για τα όσα δε δεν υπάρχουν, ότι δεν υπάρχουν`. Η αρχαιότητα γνώριζε πολλά συγγράμματα του Πρωταγόρα, όπως τα `Αλήθεια ή καταβαλλόντες`, `Αντιλογίες`, `Περί της εν αρχή καταστάσεως`, `Περί Θεών`, `Μέγας λόγος`, `Περί του όντος` κ.α. Από αυτά όλα, όμως, μόνο ελάχιστα αποσπάσματά τους διασώθηκαν. Γεγονός είναι πάντως, ότι ο σοφιστής Πρωταγόρας άσκησε μεγάλη επίδραση στην εποχή του και σε αρκετούς από τους μεταγενέστερούς του. Σαν δείγμα δε της αξίας του είναι και η έντονη πολεμική που του άσκησε ο Πλάτωνας, καθώς και το ότι μεταξύ των θαυμαστών του υπήρξαν και άνδρες ? κολοσσο, σαν τον Ευρυπίδη, τον Περικλή και αρκετά πολλούς άλλους. Η κάθε αξία όμως, καθώς διαπιστώθηκε πολλές φορές ως τώρα, δημιουργεί στους ανθρώπους το μικρόβιο του φθόνου. Έτσι δε ακριβώς έγινε και στην περίπτωση του Πρωταγόρα. Οι αντίπαλοί του κι ένα τμήμα του Αθηναϊκού λαού δεν χώνευαν τη μεγάλη ακτινοβολία τουΧ και γι` αυτό τον μήνυσαν `επί ασέβαια` οπότε αυτός, για να μπορέσει να σωθεί, βρέθηκε στην ανάγκη να φυγαδευθεί κρυφά απ την πόλη. Αλλά, καθώς προαναφέραμε, στο δρόμο το καράβι, που τον έφερε στη Σικελία, βούλιαξε κι ο Πρωταγόρας, πνίγηκε το 415 π.Χ. σε ηλικία 68 ετών.

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ (580 - 490 π.Χ.)

Καταγόταν από τη Σάμο, όπου και γεννήθηκεΧ πέθανε σε ηλικία 90 ετών στο Μεταπόντιο της Νότιας Ιταλίας από βίαιο θάνατο (συγκεκριμένα μια αντίπαλη φατριά, με επικεφαλή τον Κύλωνα, έβαλε φωτιά στο σπίτι στο οποίο έμενε, με αποτέλεσμα να καεί μέσα σ` αυτό και ο ίδιος ο Πυθαγόρας). Ήταν μέγιστος Έλληνας μαθηματικός επιστήμονας φιλόσοφος και ηγέτης ιδιαίτερα σημαντικής πολιτικό-θρησκευτικής κίνησης της εποχής του, θεωρούμενος και ως ο ιδρυτής της μαθηματικής επιστήμης, μάλιστα δε σε διεθνές επίπεδο. Σε ηλικία 18 ετών μόνο κέρδισε μια πρώτη νίκη και στέφθηκε Ολυμπιονίκης στο αγώνισμα της πυγμαχίας, που τότε λογιζόταν απ` τα σπουδαιότερα του στίβου. Η διδασκαλία του Πυθαγόρα υπήρξε μόνο προφορικήΧ και γι` αυτό είναι δύσκολη η ακριβής γνώση όλων γενικά των φιλοσοφικό-επιστημονικών δοξασιών του. Η Σχολή του αποτελούσε `κλειστό κύκλωμα` κι ένα είδος μυστικισμού κυριαρχούσε επάνω στα διδασκόμενα μέσα σ` αυτή. Σχετικά πρέπει να λεχθεί ότι οι οπαδοί και μαθητές του έπαιρναν όρκο πως θα τηρήσουν αυστηρή εχεμύθεια, κρατώντας απόρρητα απ` τους αμύητους τα όσα μάθαιναν εκεί. Υποστηρίζεται από πολλούς (και είναι μάλλον το πιθανότερο) η γνώμη, κατά την οποία η οργάνωση του Πυθαγόρα δεν ήταν καθαρά θρησκευτική, αλλά περισσότερο πολιτική, στρεφόμενη κατά των δημοκρατικών της νήσου του. Γι` αυτό άλλωστε, και οι τελευταίοι αυτοί με πραγματική μανία αντιμετώπισαν τον Πυθαγόρα και τους οπαδούς του, τους οποίους λίγο αργότερα κατάσφαξαν στην κυριολεξία. Οπωσδήποτε η προσωπικότητα του Πυθαγόρα έχει έκτοτε περιβληθεί με τον πέπλο του μυστηρίου και του θρύλου. Το μόνο σίγουρο σχετικά είναι ότι άσκησε λίαν σημαντική επίδραση για την ανάπτυξη, στα πλαίσια του Ελληνικού χώρου, της φιλοσοφίας των `μερικών` λεγόμενων επιστημών, ιδιαίτερα δε της επιστήμης των μαθηματικών. Σαν μέθοδο έρευνας του μεταχειρίσθηκε την παρατήρηση, πιστεύοντας συνάμα, πως τα όντα δεν εξαντλούνται μ` όσα υποπίπτουν στις αισθήσεις μας, αλλά πως, πέρα από αυτά, υπάρχει και μια ουσία `αϊδιός`, η οποία ναι μεν είναι άμεσα αντιληπτή, αλλά ενυπάρχει σ` όλα γενικά τα πλάσματα, εξασφαλίζοντας την τάξη και την αρμονία και σ` όλα τα υπόλοιπα, δηλαδή και στα `μη όντα`. Την δε ουσία αυτή ο Πυθαγόρας την είχε επονομάσει `αριθμό` (όχι βέβαια υπό τη μαθητική της έννοια, αλλά υπό ευρύτερη φιλοσοφική και καθαρά συμβολική της σημασία). Έτσι φέρεται στο συμπέρασμα ότι, εκτός από τον κόσμο των όντων, υπάρχει και ο υπερβατικός κόσμος των `αριθμών`, που δεν είναι δυνατόν να τον αντιληφθούμε με τα αισθητήρια όργανά μας, αλλά μόνο με την ονομασθείσα από αυτόν τον ίδο `διαίσθηση`. Παράλληλα, ο Πυθαγόρας δίδαξε ότι η ψυχή είναι αθάνατη και ότι υπάρχουν μεταθανάτιος: τόσο επιβράβευση, για τους ενάρετους ανθρώπους, όσο και ποινές για τους μη ενάρετους (δηλαδή αμαρτωλούς ανθρώπους). Μετρικά από τα πιο χαρακτηριστικά του αποφθέγματα είναι και τα εξής: 1) `Μη εν πολλοίς ολίγα λέγε, αλλ` εν ολίγοις πολλά`, δηλαδή: `Ας μη λες λίγα με πολλά λόγια, αλλά πολλά (και ζουμερά) πράγματα, με λίγα μόνο λόγια`. 2) `Εν οργή μήτε τι λέγειν μήτε τι πράττειν`, δηλαδή: `Όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση οργής, ούτε να λες ούτε και να πράττεις κάτι`. 3) `Δικαιοσύνην ασκίν λόγβ τε και έργω`, δηλαδή: `Με λόγια και με έργα (έμπρακτα) να εφαρμόζεις τη δικαιοσύνη`. 4) `Διπλούν ορώσιν οι μαθόντες γράμματα`, δηλαδή: `Οι μορφωμένοι βλέπουν διπλά` (σε σύγκριση με τους απαίδευτους ανθρώπους).

ΣΑΠΦΩ (628 - 563 π.Χ.)
Η Σαπφώ ήταν μεγάλη ποιήτρια της Ελληνικής αρχαιότητας, γεννημένη στη Μυτιλήνη, όπου και πέθανε, σε ηλικία 65 ετών. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα ποιήτρια σ` ολόκληρο τον κόσμο. Και επειδή συνάμα ήταν πολυγραφότατη, ο Πλάτωνας την είχε επονομάσει `Δεκάτη μούσα`, άλλοι δε την είπαν `Θηλυκό Όμηρο`, `Θαυμαστό τέρας`, `Τιμή των Λεσβίων γυναικών` και `Πιερία μέλισσα`. Στη Μυτιλήνη, μεταξύ άλλων, είχε ιδρύσει και μια ονομαστή για τότε γυναικεία ποιητική σχολή. Ο σοφός Πιττακός, σαν κυβερνήτης της κοινής νησιώτικης πατρίδας τους, της Λέσβου, την είχε εξορίσει απ` αυτήν για πολιτικούς λόγους. Εξάλλου, την κατηγόρησαν και ως `λεσβία`, δηλαδή ομοφυλόφιλη, με αποτέλεσμα να γίνει αντικείμενο σατιρισμών εκ μέρους πλείστων όσων κωμικών της εποχής της. Από τα έργα της τίποτε σχεδόν δεν σώθηκε, εκτός απ` την περίφημη `Ωδήν` της προς την Αφροδίτη, τη θεά του έρωτα. Μετά το θάνατο της Σαπφώς, η μεν πατρίδα της Μυτιλήνη χάραξε την προσωπογραφία της επάνω σε νομίσματα της, οι δε πόλεις της Περγάμου και των Συρακουσών έστησαν αγάλματά της, για να τη δοξολογήσουν, εξάλλου, περισσότεροι από εκατό αρχαίοι ποιητές και συγγραφείς έγραψαν και ύμνησαν, σε υπέρτατο βαθμό, το όλο έργο της και την προσωπικότητά της. Σαν αιτία του θανάτου της αναφέρεται η αυτοκτονία. Και πιο ειδικά λέγεται ότι κρεμάστηκε από το ακρωτήριο Λευκάτα, εξαιτίας μιας σφοδρότατης ερωτικής απογοήτευσης, στην οποία είχε τότε περιέλθει. Τα λυρικά ποιήματα της Σαπφώς αποτελούσαν κατ` άλλους μεν 7, κατ` άλλους δε 9 βιβλία, από τα οποία όμως, καθώς προαναφέραμε, ελάχιστα μόνο μικρά αποσπάσματά τους έχουν διασωθεί.

ΣΕΝΕΚΑΣ (2 ? 66 μ.Χ.)
Υπήρξε διάσημος Ρωμαίος φιλόσοφος ποιητής και δραματουργός, γιος του ρήτορα και αξιόλογου λογίου Μάρκου Σενέκα. Γεννήθηκε στην Κορδούη της Ισπανίας και πέθανε στη Ρώμη, σε ηλικία 64 ετών. Έτυχε άριστης ανατροφής και παιδείας. Ο πατέρας του ο ίδιος του είχε διδάξει τη ρητορική. Αρχικά άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου, στη συνέχεια δε ίδρυσε δική του φιλοσοφική Σχολή στη Ρώμη, η οποία σύντομα απέκτησε μεγάλη φήμη, συγκεντρώνοντας ότι το εκλεκτό είχε να επιδείξει ο κόσμος των τότε Λατίνων. Ο αυτοκράτορας Καλιγούλας όμως, με αφορμή μια υπόθεση σκανδάλου ? στο οποίο ο Σενέκας αποδείχθηκε πως ήτανε αμέτοχος ? τον εξόρισε, επί οκταετία, στη νήσο Κορσική. Αλλά το 49 μ.Χ. ανακλήθηκε από την εξορία του και η αυτοκράτειρα Αγριππίνα του ανέθεσε την εκπαίδευση του νεαρού γιου της Νέρωνα. Το αποτέλεσμα απ` αυτό υπήρξε διττό: από τη μια μεριά μεν ο Σενέκας, με τις πλάτες του Νέρωνα, απόχτησε μεγάλη δύναμη κι ακόμα μεγαλύτερη περιουσία, από την άλλη δε βρέθηκε στην ανάγκη να συμβιβασθεί και να υμνήσει αρκετές φορές τις τερατώδεις πράξεις του ανθρωπόμορφου αυτού και λίαν αποκρουστικού Ρωμαϊκού θηρίου. Το τέλος του υπήρξε τραγικό. Διότι ο φιλόσοφος όντας αναμεμειγμένος σε μια συνωμοσία κατά του Νέρωνα, που έγινε μετά γνωστή, διατάχθηκε από αυτόν να αυτοκτονήσει, κόβοντας τις φλέβες του, πράγμα το οποίο κι αναγκάσθηκε να το κάνει ο Σενέκας το 66 μ.Χ. Τα κυριότερα έργα του είναι: 1) `Διαλόγων, βιβλία 12`, `Περί φυσικών ζητημάτων`, `Περί γαλήνης της ψυχής`, `Περί προνοίας`, `Περί ευτυχούς ζωής` κ.λπ. Επίσης έγραψε ορισμένες τραγωδίες, σάτιρες και λίαν σημαντικό αριθμό επιστολών του.



Απο ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ