Μορφές στην αρχαία ελληνική ιστορία (6)

ΘΕΟΓΝΙΣ (Ο ΜΕΓΑΡΕΥΣ) (570 - 480 π.Χ.)

Υπήρξε σπουδαίος ελεγειακός ποιητής της αρχαιότητας. Για την καταγωγή του όμως υπάρχει αντιγνωμία ζωηρή. Και άλλοι μεν τον θεωρούν σαν καταγόμενο απ` τα Μέγαρα της Αττικής, άλλο δε από τα Μέγαρα της Σικελίας. Κρατούσα όμως και αρκετά πιο πιθανή είναι η πρώτη από τις παραπάνω δύο εκδοχές. Ήτανε πλούσιος κτηματίας και άνηκε στην αριστοκρατική μερίδα της πατρίδας του. Μετά την πτώση του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη, ανέλαβε αυτός αρχηγός του κόμματος των αριστοκρατώνΧ πλην, όμως, σε λίγο επικράτησε μια επανάσταση των δημοκρατικών, που καταδίωξες πολύ τον ποιητή και το κόμμα, το οποίο αυτός εκπροσωπούσε. Έκτοτε δε ο Θεογνίς, πάμπτωχος, και μη έχοντας `που την κεφαλή κλίναι` άρχισε να περιπλανιέται ανά τις πόλης της Ελλάδας. Έτσι πήγε στη Βοιωτία, την Εύβοια, τη Σπάρτη, τη Σικελία κ.λπ. Αργότερα όμως, νοσταλγώντας πάντα την πατρίδα του, αναγκάσθηκε από τα πράγματα να αναγνωρίσει το δημοκρατικό πολίτευμα της, επανερχόμενος σ` αυτή. Έγραψε κατά το πλείστον ελεγείες. Σώθηκαν όμως μόνο δύο βιβλία του, από τα οποία το ένα περιέχει γνώμες φύσης ηθικό-πολιτικής και το άλλο στίχους καθαρά ερωτικούς. Τα ποιήματα του Θεογνί, όχι μόνο τα τραγουδούσαν επί πολλούς αιώνες στα διάφορα συμπόσια, αλλά, λόγω της παιδαγωγικής αξίας τους και των ηθικών διδαγμάτων τα οποία περιείχαν, τα έβαλαν, παράλληλα, σαν μάθημα στα σχολεία της Αθήνας και ορισμένων άλλων αρχαιοελληνικών πολιτειών.

ΘΕΟΚΡΙΤΟΣ (315 - 250 π.Χ.)

Ο Θεόκριτος ήταν ο μεγαλύτερος βουκολικός ποιητής και ένας από τους περιφημότερους Έλληνες στιχουργούς ολόκληρης της αρχαιότητας. Κατά την επικρατέστερη γνώμη γεννήθηκε στις Συρακούσες της Σικελίας, έχοντας πατρική καταγωγή από την Κω, πέθανε δε σε ηλικία 65 ετών στις Συρακούσες. Έγραψε τα περίφημα `Ειδύλλια`, δηλαδή βουκολικά στιχουργήματα ερωτικού και συναισθηματικού χαρακτήρα, διακρινόμενα για τη χάρη, την πηγαία έμπνευση και τη γνήσια καθαρότητα της ποιητικής μορφής, με την οποία είχανε αυτά γραφτεί. Επίσης έγραψε ύμνους, επιγράμματα, ιάμβους κ.α. Από το σύνολο των έργων του διασώθηκαν ως τις μέρες μας μόνο 30 ειδύλλια και 24 επιγράμματα. Αρκετών όμως, από τα τριάντα τούτα ειδύλλια, θεωρείται από ορισμένους σαν πολύ αμφίβολη η γνησιότητά τους.

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ (372 - 287 π.Χ.)

Γεννήθηκε στην Ερεσσό της Λέσβου, πέθανε δε στην Αθήνα, σε ηλικία 85 ετών. Υπήρξε ονομαστός περιπατητικός φιλόσοφος και σύγχρονος φυσιοδίφης. Μετά το θάνατο του ιδρυτή της ομώνυμης Σχολής Αριστοτέλη, ανέλαβε αυτός την αρχηγία της, καθώς και τη διεύθυνση του `Αριστοτέλειου Λυκείου`. Εξάλλου ήταν και πολυγραφότατος συγγραφέας. Έγραψε συνολικά 240 έργα. Δυστυχώς όμως από όλα αυτά διασώθηκαν μόνο τα εξής βιβλία του: 1) `Τα αίτια των φυτών`, διαιρεμένο σε 6 μέρη, 2) `Η ιστορία των φυτών`, που απαρτίζεται από 9 μέρη και 3) Οι περίφημοι `Χαρακτήρες` του. Αρχικά λεγόταν Τύρταμος, αλλά, για λόγους ευφωνάις, μετέβαλε αργότερα το όνομά του σε Εύφραστος και στη συνέχεια σε Θεόφραστος. Στη Σχολή των `περιπατητικών` είχε πάνω από 2.000 μαθητές και έχαιρε τεραστίας εκτίμησης από τους Αθηναίους. Με τα εισοδήματά από τα μαθήματά του έγινε αρκετά πλούσιος, ώστε να έχει δούλους και να ζει με ιδιαίτερη τρυφή και πολυτέλεια. Στο ευρύτερο κοινό ο Θεόφραστος είναι γνωστός από το έργο του `Χαρακτήρες`, το οποίο περιλαμβάνει 30 συνολικά κεφάλαια και πρόλογο. Στο καθένα δε από τα κεφάλαιά του περιγράφεται με οξεία δηκτικότητα, απλότητα και ακριβολογία και από ένα πρότυπο ξεχωριστό του αντίστοιχου χαρακτήρα. Έτσι οι χαρακτήρες που αναλύονται στο έργο αυτό, είναι οι εξής: Ο είρωνας, ο κόλακας, ο φλύαρος, ο αγροίκος, ο φιλάρεσκος, ο αναιδής, ο πολύλογος, ο διαδοσίας, ο ξεδιάντροπος, ο μικρολόγος, ο απρεπής, ο φορτικός, ο ψευδοπρόθυμος, ο μωρός, ο αυθάδης, ο δεισιδαίμονας, ο μεμψίμοιρος, ο φιλύποπτος, ο ακάθαρτος, ο οχληρός, ο ματαιόδοξος, ο φιλάργυρος, ο αλαζόνας, ο υπερήφανος, ο δειλός, ο ολιγαρχικός, ο οψιμαθής, ο κακολόγος, ο φιλοπόνηρος και ο αισχροκερδής.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ (471 - 395 π.Χ.)

Ο Θουκυδίδης υπήρξε μέγας ιστορικός. Χωρίς καμιά απολύτως υπερβολή ήταν ο μεγαλύτερος ιστορικός και κριτικός ολόκληρης της αρχαιότητας. Καταγόταν από πλούσια αριστοκρατική οικογένεια και γεννήθηκε στον Αλιμούντα (τον σημερινό Άλιμο του Παλαιού Φαλήρου), πέθανε δε στη πόλη Σκαπτή της Θράκης, σε ηλικία 76 ετών. Είχε βίαιο θάνατο, γιατί τον δολοφόνησαν, επειδή κατηγορήθηκε ότι (σαν στρατηγός των Αθηναίων στην εκστρατεία της Αμφίπολης) δεν πέτυχε να σώσει την πιο πάνω πόλη των Θρακών από τους Σπαρτιάτες του Βρασίδα. Δασκάλους του είχε τον φιλόσοφο Αναξαγόρα και τον ρήτορα Αντιφώντα. Περιηγήθηκε πολλά μέρη, μεταξύ των οποίων την Πελοπόννησο, τη Μακεδονία (όπου τον φιλοξένησε ο βασιλιάς της Αρχέλαος), τη Σικελία, την Ιταλία κ.α. Το βασικό και ως κλασικό θεωρούμενο σύγγραμμα του Θουκυδίδη είναι η περίφημη `Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου`, που καλύπτει όχι όλη τη διάρκεια του, αλλά μόνο το διάστημα μεταξύ των ετών 431 και 411 π.Χ. Η όλη αυτή ιστορική συγγραφή συγκροτείται από 8 συνολικά βιβλία. Μετάφραση της ιστορίας του Θουκυδίδη στη νεοελληνική μας γλώσσα εκπόνησε, μεταξύ άλλων, και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με πρόλογο του Δημήτρη Κακλαμάνου.

ΙΟΥΒΕΝΑΛΙΟΣ (ΓΙΟΥΒΕΝΑΛΗΣ) (55 - 135 μ.Χ.)

Ήταν διάσημος Ρωμαίος σατυρικός ποιητής. Σπούδασε ρητορική και επί πολλά χρόνια άσκησε το επάγγελμα του συνηγόρου στη Ρώμη. Στο έργο του καυτηριάζει την εξαχρείωση της τότε Ρωμαϊκής κοινωνίας, εξαιρώντας παράλληλα τον παλαιότερο Ρωμαϊκό χαρακτήρα και το υψηλό φρόνημα των προγονικών του γενεών. Έγραψε συνολικά 16 σάτιρες, που διαιρούνται σε τρεις ξεχωριστές ομάδες. Στα τέλη της ζωής του εξορίστηκε στην Αίγυπτο, όπου και πέθανε, σε ηλικία 80 ετών.

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ (460 - 370 π.Χ.)

Η ορθολογική ιατρική ? που έθεσε τις βάσεις της επιστημονικής ιατρικής ? θεμελιώθηκε από τον Ιπποκράτη τον Κώο (460-370 π.Χ.) κατά την περίοδο του Χρυσού Αιώνα. Η γενεαλογία του Ιπποκράτη έχει συνδεθεί με την ελληνική μυθολογία. Αναφέρεται ότι ήταν 20ος απόγονος της γενιάς του ημίθεου Ασκληπιού (γιου του Απόλλωνα) που αργότερα θεοποιήθηκε ως Θεός και προστάτης της ιατρικής τέχνης. Οπωσδήποτε όμως, είναι βέβαιο ότι πρώτος δάσκαλός του υπήρξε ο πατέρας του, ιατρός Ηρακλείδης και ότι ανάμεσα στους εκπαιδευτές του συγκαταλέγονται ο Ηρόδικος ο Σηλυμβριανός, περίδοξος γυμναστής και διαιτολόγος και ο διάσημος ρήτορας Γοργίας ο Λεοντίνος. Η βιογραφία ωστόσο, του πολυταξιδεμένου Ιπποκράτη, που κατά τον Σουίδα πέθανε σε βαθιά γεράματα σε ηλικία 94 ετών, κοντά στη Λάρισα, έχει μερικά κενά και αμφιλεγόμενα σημεία στα οποία προσπαθούν να δώσουν έμφαση, μερικοί πολέμιοι του Ιπποκρατικού πνεύματος, με σκοπό να αμφισβητήσουν την εγκυρότητα και να διεκδικήσουν την πατρότητά του. Επιφανέστερος απ` όλους τους Ασκληπιάδες του καιρού του, ήταν ο πρώτος που ταξινόμησε με σύστημα τα δεδομένα της ιατρικής και καθιέρωσε τη μεθοδική αντιμετώπιση των διαφόρων νοσημάτων. Ο Ιπποκράτης εκφράζει την άποψη ότι το άτομο νοσεί όταν αφήνει τον οργανισμό του να εξασθενεί. Ισχυρός υγιείς οργανισμός προλαβαίνει τις ασθένειες και δεν υπόκειται την φθορά τους. Ασχολείται με το να ισχυροποιήσει τον οργανισμό με φυσικό τρόπο και δεν τρέχει πίσω από τα προβλήματα που ο εξασθενημένος οργανισμός αρχίζει να παρουσιάζει το ένα μετά το άλλο, βοηθώντας έτσι τον οργανισμό να επανέλθει στην φυσιολογική υγιή του κατάσταση. (ως γνωστό, είναι σημαντικό να προλαβαίνουμε τις ασθένειες γιατί αυτές επιταχύνουν την διαδικασία της γήρανσης). Αποσκοπεί έτσι, το άτομο να μην νοσεί, ώστε να επεκτείνει το όριο και την ποιότητα της ζωής του με φυσικό τρόπο, μεταφέροντας γενετικά στις επόμενες γενιές του υγεία και μακροζωία. Συγκέντρωση Βιβλίων του Ιπποκράτη Τα βιβλία που απαρτίζουν την Ιπποκρατική Συλλογή ανάγονται μεταξύ του 450 π.χ. Ανάγοντας κατά συνέπεια στην χρονική περίοδο που έζησε ο Ιπποκράτης «460-370», λίγο πριν και λίγο μετά απ? αυτόν. Αποδίδονται στην πλειοψηφία τους στον Ιπποκράτη και τους μαθητές του, ενώ μερικά θεωρείται ότι προέρχονται από την παλαιότερη ακμάσασα σχολή της Κνίδου στην έναντι της Κω μικρασιατική ακτή. Τα χειρόγραφα αυτά κυκλοφορούσαν στην αρχή με τη μορφή φυλλαδίων ανάμεσα στους λογίου της εποχής και μεταξύ αυτών που ασκούσαν την ιατρική. Ανάμεσα στα κείμενα που συνιστούν ενότητες καθορισμένου περιεχομένου περιλαμβάνονται και γραπτές σημειώσεις, οι οποίες διατηρήθηκαν και έφθασαν μέχρι την εποχή μας. Όλα αυτά τα χειρόγραφα κυκλοφορούσαν χωρίς τίτλους όπως άλλωστε και όλα τα αρχαία ελληνικά κείμενα. Τα χειρόγραφα αυτά μεταφέρθηκαν αργότερα κατά την κλασική εποχή και τοποθετήθηκαν στη γνωστή Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη. Επειδή όμως τα βιβλία αυτά δεν έφεραν τίτλους, προκειμένου να ταξινομηθούν στη βιβλιοθήκη, τους εδίδετο ένα όνομα το οποίο εν συνεχεία μετά τη μελέτη και το σχολιασμό από ειδικού μπορούσε να αλλάξει. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή τα ιπποκρατικά κείμενα μελετώνται από επιφανείς πνευματικούς ανθρώπους της εποχής όπως ο Κέλτος γνωστός ως «Λατίνος Ιπποκράτης», ο Γάιος Πλίνιος κ.α. Στα χρόνια του Βυζαντίου, η έξαρση του μοναχισμού και η ίδρυση μοναστηριών συνέβαλε στην συγκέντρωση πλείστων χειρογράφων της κλασικής περιόδου, επομένως και των ιπποκρατικών κειμένων. Τα γνωστότερα ιπποκρατικά κείμενα είναι τα εξής: «Περί ιατρού», «Περί Ευσχημοσύνης», «Παραγγελίαι», «Περί Κρίσεως», «Περί κρισίμων», «επιστολαί», «Δόγμα», «Επισώμιος», «Πρεσσεκτικός». Ο Ιπποκράτης δημιούργησε θεμελιώδη αξιώματα, τα οποία, έκτοτε και μέχρι σήμερα, αποτελούν τη στέρεη βάση της ιατρικής επιστήμης και συνέταξε τον όρκο των λειτουργών της, που ισχύει επίσης μέχρι και σήμερα. Έγραψε 72 έργα, από τα οποία όμως μόνο ελάχιστα σώθηκαν. Ανάμεσα δε στα διασωθέντα είναι και τα εξής: Το `Περί αρχαίας ιατρικής`, το `Περί ανέμων, υδάτων και τόπων`, το `Περί διαίτης οξέων`, το `Περί επιδημιών` κ.α. Υπήρξε σεμνός και αφιλάργυρος. Για τις επιτυχημένες θεραπείες του έγινε το αντικείμενο του θαυμασμού σε κάθε γενικά γωνιά της αρχαίας Ελλάδας. Πάνω απ` όλα όμως οι Αρχαίοι Έλληνες τον τιμούσαν ως το μεγάλο δάσκαλο της επιστήμης του Ασκληπιού. Ήταν πολυγραφότατος, ηθικός, συνετός, δίκαιος και μετριόφρονας. Χάρη δε σε αυτόν η ιατρική απέβαλε τον προηγούμενο εμπειρικό και μυστικιστικό (παπαδοκρατικό) της χαρακτήρα. Σαν βασικά ρητά του Ιπποκράτη μπορεί να θεωρηθούν τα εξής δύο: 1) `Πάν το πολύ τη φύσει πολέμιον`, δηλαδή: `Κάθε τι το υπερβολικό δεν το ανέχεται η φύση`. Και 2) `Ουδέν ώφελος εκ των απάντων αγαθών εστί, εάν το υγιαίνειν και μόνο απή`, δηλαδή: `Αν απουσιάζει η υγεία από τον άνθρωπο, δεν υπάρχει κάποιο όφελος γι` αυτόν απ` όλα γενικά τα άλλα αγαθά του`.

Απο ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ