Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και πολιτικοί: Ο Ξενοφώντας

O Ξενοφώντας καταγόταν από πλούσια αθηναϊκή οικογένεια, πήρε αριστοκρατική αγωγή κι έγινε μαθητής του Σωκράτη. Στις πολιτικές του πεποιθήσεις ήταν εχθρός του δημοκρατικού πολιτεύματος και θαυμαστής του σπαρτιατικού τρόπου ζωής. Πιστεύεται ότι ύστερα από το ολιγαρχικό πραξικόπημα του 404 π.Χ. και την εγκαθίδρυση των τριάντα τυράννων, ο Ξενοφώντας ήταν με το μέρος τους και πολέμησε στις γραμμές του ιππικού τους. Μετά την επαναφορά της δημοκρατίας πήρε μέρος στον πόλεμο που κήρυξε ο Κύρος ο νεότερος, διεκδικητής του περσικού θρόνου (ενάντια στον αδελφό του Αρταξέρξη το 2ο βασιλιά των Περσών), και πολέμησε μαζί με τους έλληνες μισθοφόρους. Όταν σκοτώθηκε ο Κύρος, οι έλληνες μισθοφόροι βρέθηκαν αναγκασμένοι να κάνουν μια πολύ επικίνδυνη πορεία. Στον καιρό της πορείας αυτής ο Ξενοφώντας διοικούσε όλο το τμήμα των μισθοφόρων. Όταν γύρισε στις θρακικές ακτές, κατατάχτηκε στο σπαρτιατικό στρατό. Γι΄ αυτό το λόγο καταδικάστηκε ερήμην σε ισόβια εξορία από τη συνέλευση (εκκλησία) του αθηναϊκού δήμου.

Ο Ξενοφώντας είναι θαυμαστής του σπαρτιατικού τρόπου ζωής. Στα "Ελληνικά" εισάγει τις σπαρτιατικές απόψεις και εξιδανικεύει υπερβολικά τον Αγησίλαο, που κάτω από τη διοίκησή του υπηρέτησε στο σπαρτιατικό στρατό. Ύστερα από το κλείσιμο της ανταλκίδειας ειρήνης ο Ξενοφώντας εγκαταστάθηκε στο κτήμα του στην Πελοπόννησο, κοντά στην Ολυμπία, και αφιέρωσε όλο τον ελεύθερο χρόνο του στη συγγραφή των φιλολογικών του έργων. Μετά τον πόλεμο της Σπάρτης ενάντια στη Βοιωτική ομοσπονδία αναγκάστηκε να μετοικίσει στην Κόρινθο. Σ΄ αυτό τον καιρό οι σχέσεις ανάμεσα στην Αθήνα και στη Σπάρτη άλλαξαν και η απόφαση για την εξορία του Ξενοφώντα ακυρώθηκε. Παρ΄ όλα αυτά όμως δεν εγκαταστάθηκε τελικά στην Αθήνα. Ο Ξενοφώντας ήταν ένας από τους πιό γόνιμους έλληνες συγγραφείς. Ανάμεσα σ΄ όλα τα έργα του, το πιό σημαντικό για τη μελέτη των γεγονότων της ελληνικής ιστορίας του 4ου αιώνα π.Χ. είναι τα "Ελληνικά". Τα "Ελληνικά", που συντάχτηκαν σα συνέχεια του έργου του Θουκυδίδη και οι πρώτες γραμμές τους είναι "Υστερα από μερικές μέρες έφτασε ο Θυμοχάρης με μερικά καράβια από την Αθήνα..." - συνεχίζουν ακριβώς το χωρίο, όπου είχε σταματήσει ο Θουκυδίδης. (σσ Αυτή η γνώμη υποστηρίζεται από ορισμένους ερευνητές, που υποθέτουν ότι πρίν από τα λόγια του αποσπάσματος ήταν μια εισαγωγή που είτε χάθηκε αργότερα είτε την παρέλειψαν οι συντάκτες των "Ελληνικών". Βλ. Ξενοφώντα "Ελληνικά", μετάφραση και σχόλια Σ. Ι. Λουριέ, στα Ρωσικά το 1935, σελ. 213-214).

Τα "Ελληνικά" χωρίζονται σε εφτά βιβλία. Αρχίζουν με τα γεγονότα του 411 και τελειώνουν με τη μάχη της Μαντίνειας (362). Το ύφος δεν είναι σ΄ όλο το έργο το ίδιο. Το πρώτο μέρος - τέλος του πελοποννησιακού πολέμου - είναι γραμμένο σ΄ ένα ύφος τραχύ με αυστηρή χρονολογική τάξη, κατά μίμηση του Θουκυδίδη. Ομως στη διήγηση για τη δίκη των αθηναίων στρατηγών των νικητών στις Αργινούσες, που εκτελέστηκαν ύστερα από απόφαση της εκκλησίας του δήμου, ο συγγραφέας κάνει μια ζωντανή αφήγηση και δίνει πολλές λεπτομέρειες. Πιό κάτω η έκθεση πλαταίνει. Μπαίνουν ομιλίες, παρεκβάσεις και μερικές φορές το έργο του Ξενοφώντα μοιάζει με απομνημονεύματα. Υποθέτουν ότι τα "Ελληνικά" γράφτηκαν σε διαφορετικές περίοδες. Ο Ξενοφώντας άρχισε το έργο του αμέσως ύστερα από το 403 και το τελείωσε στα γηρατιά του, την έβδομη δεκαετηρίδα του 4ου αιώνα π.Χ.

Ο Ξενοφώντας είναι από πολλές απόψεις κατώτερος από τον προγενέστερό του ιστορικό, το Θουκυδίδη. Σε διάκριση από το Θουκυδίδη, ο Ξενοφώντας αποδίδει μεγάλη σημασία στην επέμβαση του θείου. Πιστεύει στα όνειρα, στους χρησμούς και ο ίδιος δεν επιχειρεί τίποτε σοβαρό, χωρίς να συμβουλευτεί τη θέληση του θείου. Δε μπόρεσε να υψωθεί ούτε ως την κατανόηση του ρόλου της προσωπικότητας, που είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του Θουκυδίδη. Στον Ξενοφώντα η ιστορία υποβιβάζεται συχνά σε πάλη ανάμεσα στα ξεχωριστά πρόσωπα, σε ιστορία των στρατηλατών. Πρέπει επίσης να σημειώσουμε τον υποκειμενικό χαρακτήρα των έργων του Ξενοφώντα. Το έργο του είναι διαποτισμένο από το θαυμασμό για το σπαρτιατικό τρόπο ζωής (φιλολάκων). Υπερβάλλει και υπερεκτιμά το ρόλο του βασιλιά της Σπάρτης Αγησίλαου, αρχηγού και προστάτη του. Παραλείπει μια σειρά περιστατικά, χωρίς αμφιβολία συνειδητά. Σε μερικές περιπτώσεις ο Ξενοφώντας είναι υπερβολικά σύντομος. Ο.χ., δε μιλάει καθόλου για το σχηματισμό της δεύτερης ναυτικής αθηναϊκής συμμαχίας (378), και αναφέρει μόνο πεταχτά τη σημαντική ναυμαχία της Κνίδου (394), που τελείωσε με την ήττα των Σπαρτιατών. Το ρόλο του Πελοπίδα και του Επαμεινώνδα, εμπνευστών της Βοιωτικής ομοσπονδίας, που πάλεψαν ενάντια στη Σπάρτη, τον αποσιώπησε.

Παρ΄ όλες αυτές τις ελλείψεις τα "Ελληνικά" του Ξενοφώντα έχουν μια σειρά προτερήματα. Βρίσκουμε σ΄ αυτά αυθεντικό υλικό. Ο Ξενοφώντας έγραψε πολλά από προσωπικές αναμνήσεις κι επειδή είχε φιλικές σχέσεις με διάφορους, μεγάλους πολιτικούς άνδρες της εποχής, ήταν καλά πληροφορημένος. Ο Ξενοφώντας έγραψε σε γλώσσα απλή και καθαρή, γι΄ αυτό θεωρούνταν πάντα ένας καλός στυλίστας και στην αρχαιότητα είχε ονομαστεί για την απλή και στρωτή έκθεσή του "αττική μέλισσα". Τα "Ελληνικά" του Ξενοφώντα είναι ως ένα βαθμό απομνημονεύματα. Κι ένα άλλο έργο του Ξενοφώντα, η "Κύρου Ανάβασις" έχει επίσης χαρακτήρα απομνημονευμάτων. Στο έργο αυτό περιγράφεται η εκστρατεία ενός τμήματος ελλήνων μισθοφόρων στα βάθη του περσικού βασιλείου: η πάλη τους στο πλευρό του Κύρου του νεότερου, η μάχη στα Κούναξα κι ύστερα η σκληρή πορεία τους από τη Μεσοποταμία ως τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ξενοφώντας υπερβάλλει το ρόλο του σ΄ αυτή την εκστρατεία. Τα ίδια τα γεγονότα, που περιγράφτηκαν από τον Ξενοφώντα στην "Ανάβασή" του, έχουν δευτερεύουσα σημασία. Για τον ιστορικό έχει μεγαλύτερη αξία η περιγραφή των περιοχών που πέρασε το τμήμα, καθώς και η περιγραφή της ζωής και της ψυχολογίας του στρατού των ελλήνων μισθοφόρων, που αποκτούσαν όλο και μεγαλύτερη σημασία.

Η πραγματεία του Ξενοφώντα "Κύρου Παιδεία", που μιλάει για την αγωγή του Κύρου του νεότερου, αποτελεί ένα ιδιόμορφο ουτοπικό μυθιστόρημα, που καθρεφτίζει τις μοναρχικές τάσεις του Ξενοφώντα και που απ΄ την άποψη αυτή είναι ο πρόδρομος των μελλοντικών δημοσιολόγων της ελληνιστικής εποχής. Στην πραγματεία του "Λακεδαιμονίων Πολιτεία" ο Ξενοφώντας εξιδανικεύει το πολιτικό καθεστώς της Σπάρτης. Παρά το μεροληπτικό χαρακτήρα του αυτό το έργο είναι αξιόλογο για την ιστορία της Σπάρτης, που δεν έχει αναπαρασταθεί ικανοποιητικά από τις πηγές που διαθέτουμε. Για την ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας και για το χαρακτηρισμό του αθηναϊκού τρόπου ζωής είναι αξιόλογο το έργο του "Σωκράτους Απομνημονεύματα". Ο Σωκράτης ήταν δάσκαλος του Ξενοφώντα. Δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε ότι δε μας αποδίδει καθόλου με ακρίβεια τη φιλοσοφική διδασκαλία του Σωκράτη, που φαίνεται ότι δεν την κατάλαβε αρκετά καλά. Για την οικονομική ιστορία της Ελλάδας είναι αξιοσημείωτο το έργο του Ξενοφώντα "Οικονομικός λόγος" ή "Περί οικονομίας". Η μελέτη αυτή είναι μια συζήτηση πάνω στα πιό κατάλληλα μέσα για τη διεύθυνση της οικονομίας. Είναι επίσης αξιόλογη η μελέτη "Πόροι ή περί προσόδων της αθηναϊκής πολιτείας και αυξήσεως αυτών", όπου μιλάει για το πώς πρέπει να αναδιοργανωθούν τα οικονομικά της Αθήνας, χωρίς να επιβαρυνθούν οι σύμμαχοι. Ομως σχετικά με το έργο αυτό αμφισβητείται πολλές φορές η πατρότητα του Ξενοφώντα, αλλά χωρίς σοβαρές αποδείξεις.

Σύγχρονος του Ξενοφώντα ήταν ο φιλόσοφος Πλάτωνας (427-347) που τα έργα του έχουν μεγάλη σημασία όχι μονάχα για την ιστορία της φιλοσοφίας, αλλά και για την κοινωνικοπολιτική ιστορία. Ο Πλάτωνας έχει εκθέσει τις κοινωνικοπολιτικές απόψεις του σε δυό έργα: "Πολιτεία" και "Νόμοι". Ο Πλάτωνας είναι από πεποίθηση αντίπαλος της δημοκρατίας και γι΄ αυτό το έργο του μας δίνει μεροληπτική εικόνα, αν και ζωντανή, της πολιτικής ζωής της εποχής του. Ο Πλάτωνας, που έζησε σε μια περίοδο οξυμένης ταξικής πάλης στην Αθήνα, είχε τη γνώμη ότι η δημοκρατία οδηγούσε το αθηναϊκό κράτος στο γκρεμό κι επεξεργάστηκε ένα σχέδιο ιδανικού κράτους, ένα σχέδιο που ανταποκρινόταν στα ταξικά συμφέροντα της αριστοκρατίας. Υστερα από τον Πλάτωνα ο μαθητής του Αριστοτέλης, αναπτύσσει το θέμα για το κράτος. Σ΄ αντίθεση με το δάσκαλό του, ο Αριστοτέλης προσπαθεί να διατυπώσει τα συμπεράσματά του για το κράτος, πάνω στη βάση της ανάλυσης της ιστορίας και της πολιτικής διάρθρωσης των διαφόρων κρατών. Ο Αριστοτέλης και οι μαθητές του έγραψαν 150 μελέτες αφιερωμένες στις διάφορες πολιτείες-κράτη. Αυτά τα έργα θεωρούνταν χαμένα, αλλά στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα βρέθηκε ανάμεσα σε παπύρους το κύριο έργο αυτού του είδους, η πραγματεία του Αριστοτέλη "Αθηναίων πολιτεία".

Απο το ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ