Περσικοί Πόλεμοι: Πρώτες επιχειρήσεις των Περσών στην Ελλάδα. Η Ελλάδα προετοιμάζει την άμυνά της

Το 492 π.Χ. λοιπόν αφού τα πράγματα στη Μ. Ασία ηρέμησαν, στάλθηκε ο Μαρδόνιος στη Θράκη για να επιβάλλει και εκεί την τάξη. Με την κατάληψη της Θάσου και την υποταγή των Βρυγών που έκαναν συχνά εξεγέρσεις έφερε εις πέρας την αποστολή του.

Οι Κυκλάδες, η Αίγινα και πολλοί άλλοι συμμορφώθηκαν και υποτάχτηκαν, οι Αθηναίοι όμως και οι Σπαρτιάτες όχι μόνο δεν απεδέχθησαν τις προτάσεις αυτές, αλλά έριξαν και τους κήρυκες, οι μεν πρώτοι σε βάραθρο, οι δε Σπαρτιάτες σε φρεάτιο, για να λάβουν εκεί «γην και ύδωρ». Σκοπός της επικείμενης εκστρατείας του Μ. Βασιλέα ήταν μόνο η τιμωρία, αρχικά κατακτητικές βλέψεις στην Ελλάδα δεν υπήρχαν.

Στην Αθήνα είχαν στο μεταξύ παραμεριστεί οι Αλκμαιωνίδες (που έπεισαν τους Αθηναίους να στείλουν τα είκοσι πλοία) από τους φίλους των Πεισιστρατιδών. Ο ηγέτης των τελευταίων, ο Ίππαρχος, έγινε άρχων το 496/5 π.Χ., γεγονός που δείχνει ότι η πλειοψηφία του λαού πιστεύοντας ότι η επανάσταση των Ιώνων δεν είχε καμία ελπίδα επιτυχίας ήθελε την ουδετερότητα.

Αλλά η καταστροφή της Μιλήτου το 494 π.Χ. προκάλεσε νέα πολιτική μεταβολή στην Αθήνα εξαιτίας των στενών φιλικών σχέσεων που είχε η Αθήνα με την μεγάλη πόλη της Ιωνίας, κυρίως όμως επειδή και οι ίδιοι οι Αθηναίοι αντιμετώπιζαν τώρα άμεσο κίνδυνο εκ μέρους των Περσών. Ο πολιτικός που μπόρεσε να φέρει τον αθηναϊκό λαό από την ουδετερόφιλη στάση που τηρούσε ως τότε, ακολουθώντας τους φίλους των τυράννων, στη γραμμή μιας εθνικής αμυντικής πολιτικής ήταν ο Θεμιστοκλής, ο μεγαλοφυέστερος πολιτικός που ανέδειξε η Αθήνα.

Ο λαός συγκλονισμένος από την παράσταση ενός δράματος που είχε ως υπόθεση το σύγχρονο τότε γεγονός της κατάληψης της Μιλήτου από τους Πέρσες (ήταν η «Μιλήτου άλωσις» του Φρυνίχου) τον εξέλεξε άρχοντα (493/2 π.Χ.). Αμέσως ο Θεμιστοκλής παρουσίασε το πρόγραμμά του για την οργάνωση του στόλου.

Ο Θεμιστοκλής διείδε ότι στον επικείμενο αγώνα με τους Πέρσες το τελικό αποτέλεσμα εξαρτιόταν από το αν η Αθήνα θα κατόρθωνε να αναπτυχθεί σε μεγάλη θαλάσσια δύναμη. Πέτυχε να φέρει το λαό με το μέρος του και οι Αθηναίοι άρχισαν να οχυρώνουν τον Πειραιά ως φρούριο και ναυτική βάση.

Αλλά η εμφάνιση του Μιλτιάδη το 493 π.Χ. στην Αθήνα, όπου ήρθε φεύγοντας εξαιτίας του περσικού κινδύνου από την Θράκη, μαζί με τους θησαυρούς και πολλούς οπαδούς του, έγινε αιτία να παραμεριστεί αρχικά ο Θεμιστοκλής και η πολιτική του, μολονότι και οι δύο άνδρες είχαν την ίδια σταθερή θέληση να αναλάβουν τον εθνικό αγώνα εναντίον των Περσών.

Ο Μιλτιάδης, με τις εμπειρίες που είχε αποκτήσει στην Ασία βασιζόταν κυρίως στην υπεροχή των οπλισμένων με δόρυ οπλιτών απέναντι στους τοξότες του βασιλιά των Περσών. Έτσι η Αθήνα, ετοιμοπόλεμη υπό την ηγεσία του Μιλτιάδη, περίμενε την επίθεση των Περσών. Κίνδυνος υπήρχε βέβαια και από την κάθε άλλο παρά ασήμαντη ομάδα των τυραννόφιλων που στήριζαν τις ελπίδες τους στους Πέρσες. Με τους τυραννόφιλους συνέπρατταν, άλλωστε, παρά την παλιά εχθρότητά τους και οι Αλκμαιωνίδες από μίσος προς τον Μιλτιάδη.

Η περσική εκστρατεία για την τιμωρία των Αθηναίων ήταν έτσι σχεδιασμένη, ώστε τα αναγκαία στρατεύματα έπρεπε να μεταφερθούν στην Ελλάδα περνώντας με μεταγωγικά πλοία το Αιγαίο. Η μεταφορά έγινε στις αρχές του θέρους του 490 π.Χ. από την Κιλικία, μέσω της Ρόδου, με πρώτο σταθμό την Νάξο, που τιμωρήθηκε για την αντίσταση που είχε προβάλλει το 500 π.Χ.

Κατόπιν οι Πέρσες έφτασαν στη Δήλο, όπου ο Δάτης προσέφερε θυσίες στον Απόλλωνα, και έπειτα κινήθηκαν εναντίον της Ερέτριας. Η αντίσταση των κατοίκων κάμφθηκε, ύστερα μάλιστα από τη βοήθεια που προσέφεραν στους Πέρσες μερικοί προδότες.

Η πόλη καταστράφηκε, ο πληθυσμός μεταφέρθηκε στην Ασία και εγκαταστάθηκε σύμφωνα με τη θέληση του Μ. Βασιλέως στην Αρδέρικκα, στην περιοχή της Κισσίας. Ακολούθησε η κατάληψη ολόκληρης της Εύβοιας. Για τη συμπλήρωση της αποστολής υπολειπόταν η κατάληψη της Αθήνας.

Για το σκοπό αυτό ο περσικός στόλος αποβιβάστηκε στον όρμο του Μαραθώνα, κατά σύσταση του Ιππία, οδηγού και συμβούλου των Περσών, που ήταν πρώην τύραννος της Αθήνας. Ο Ιππίας επέλεξε το μέρος αυτό γιατί ήλπιζε πως οι διάκριοι της περιοχής, παλιοί οπαδοί του πατέρα του, θα τους βοηθούσαν. Παράλληλα θεώρησαν οι Πέρσες αξιωματικοί ότι η τοποθεσία αυτή ήταν κατάλληλη για το ιππικό.

Περσικοί Πόλεμοι: Η Ιωνική επανάσταση

Οι Έλληνες των αποικιών της Μ. Ασίας οι οποίοι είχαν ενσωματωθεί στην Περσική Αυτοκρατορία -ανήκαν στην σατραπεία της Ιωνίας που υπαγόταν στον σατράπη των Σάρδεων- ήταν αναγκασμένοι ως υποτελείς υπήκοοι να πληρώνουν φόρους και να ακολουθούν τους Πέρσες στις πολεμικές επιχειρήσεις τους. Ωστόσο η αυξανόμενη πίεση εκ μέρους της Περσίας τους έκανε να νοσταλγούν-με την πάροδο του χρόνου περισσότερο- την χαμένη ελευθερία.

Δεν είχαν χάσει μόνο την πολιτική ανεξαρτησία, αλλά και την κυριαρχία στο εσωτερικό, δηλαδή το δικαίωμα να ζουν σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους, την αυτονομία. Η Περσία ευνοούσε παντού την κατάληψη της εξουσίας από τυράννους, οι οποίοι καταδυνάστευαν τις ελληνικές πόλεις σαν να ήταν Πέρσες τοποτηρητές.

Στο οικονομικό πεδίο επίσης αισθάνονταν οι Έλληνες της Μ. Ασίας διαρκώς εντονότερη την πίεση της Περσικής Αυτοκρατορίας και είχαν μάλιστα χάσει μερικές απόμακρες, σημαντικές για το εμπόριό τους, θέσεις, όπως η Ναύκρατις. Με την εκστρατεία του Δαρείου κατά των Σκυθών (513 π.Χ.) και την υποταγή κατόπιν της νότιας θρακικής παραλίας ως τον Στρυμόνα, που είχε σαν αποτέλεσμα να περιέλθουν στην Περσική κυριαρχία και η βόρεια παραλία του Ελλησπόντου και της Προποντίδας, όπως επίσης οι δυτικές ακτές του Εύξεινου Πόντου, η οικονομική επιρροή των Ιώνων περιορίστηκε ακόμη περισσότερο. Οι προσπάθειες μερικών πόλεων, όπως το Βυζάντιο, η Χαλκηδών, η Πέρινθος κ.ά., να αποφύγουν την περσική κατοχή, δεν είχαν τότε καμιά επιτυχία.

Για τους πολιτικούς, εθνικούς και οικονομικούς αυτούς λόγους υπήρχε από χρόνια στον πληθυσμό των μικρασιατικών αποικιών αναβρασμός, χωρίς όμως να εκδηλώνεται φανερά, έως ότου το 500 π.Χ. οι Ίωνες της Μ. Ασίας μαζί με τη Σάμο, τη Χίο και τη Λέσβο, υποκινηθέντες από τον τύραννο της Μιλήτου Αρισταγόρα, εξεγέρθηκαν προς αποτίναξη του Περσικού ζυγού.

Ο φιλόδοξος Αρισταγόρας (αντικαθιστούσε τον Ιστιαίο που είχε μετακληθεί στα Σούσα) είχε παρακινήσει τον σατράπη των Σάρδεων Αρταφέρνη να οργανώσει κοινή ιωνική-περσική εκστρατεία εναντίον της Νάξου. Όταν όμως η εκστρατεία του απέτυχε και κλονίστηκε έτσι η θέση του στους Πέρσες, γνωρίζοντας το ψυχολογικό κλίμα που υπήρχε στην Ιωνία, κάλεσε τους Ίωνες να αγωνιστούν εναντίον των Περσών, με σκοπό να παίξει αυτός τον πρώτο ρόλο ως ηγέτης και σωτήρας των Ελλήνων.

Μολονότι ο Εκαταίος ο Μιλήσιος που γνώριζε τις απεριόριστες δυνατότητες της Περσικής Αυτοκρατορίας προσπάθησε να αποτρέψει τους Έλληνες από την εξέγερση, η έκκληση του Αρισταγόρα έγινε με ενθουσιασμό δεκτή. Από τη Μίλητο η επανάσταση γρήγορα επεκτάθηκε και στις άλλες παραλιακές πόλεις.

Η επανάσταση θα μπορούσε να πετύχει μόνο αν η μητροπολιτική Ελλάδα τη θεωρούσε και δική της υπόθεση. Αλλά όταν ο Αρισταγόρας ήρθε για το σκοπό αυτό στην Ελλάδα (χειμώνα του 500-499 π.Χ.) οι Σπαρτιάτες απέρριψαν την πρόταση του. Μόνο η Αθήνα έστειλε είκοσι πλοία και η Ερέτρια πέντε. Αυτή ήταν η μόνη βοήθεια που έδωσε η μητροπολιτική Ελλάδα. Η τύχη των Ιώνων είχε κριθεί.

Οι Έλληνες της Μ. Ασίας βέβαια δεν μπορούσαν να ζητήσουν από την Σπάρτη να στείλει δικούς της οπλίτες στην Ασία, ούτε τέθηκε άλλωστε τέτοιο ζήτημα. Αν όμως οι ναυτικές δυνάμεις της Πελοποννησιακής συμμαχίας, η Κόρινθος και η Αίγινα, είχαν στείλει τους στόλους τους και είχαν παρακινήσει έτσι με το παράδειγμά τους τους υπόλοιπους Έλληνες, ο πόλεμος θα είχε καταλήξει ίσως σε επιτυχία, όπως συνέβη είκοσι χρόνια αργότερα εναντίον του Ξέρξη, εφόσον μάλιστα οι Έλληνες της μητροπολιτικής Ελλάδας θα πολεμούσαν στο πλευρό των Ελλήνων της Μ. Ασίας ενώ αργότερα ήταν αναγκασμένοι να πολεμούν εναντίον τους.

Αλλά η Σπάρτη, εκτός από την ιστορικά δικαιολογημένη αποστροφή της προς εξωτερικές και μάλιστα υπερπόντιες επιχειρήσεις είχε και έναν άλλο λόγο για να μην επέμβει. Δεσμευόταν εξαιτίας των εχθρικών της σχέσεων με το Άργος (λίγο αργότερα μάλιστα διεξήγαγε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο εναντίον του Άργους).

Η Αθήνα που βρισκόταν τότε ακόμη υπό την ηγεσία των Αλκμαιωνιδών ακολούθησε διαφορετική πολιτική, εκείνη που επέβαλλε η μεγάλη στιγμή, τόσο εξαιτίας της φυλετικής συγγένειας με τους Ίωνες όσο και από το φόβο μήπως επανέλθει ο Ιππίας. Οι φόβοι τους επαληθεύτηκαν γιατί λίγο αργότερα ήρθαν στην εξουσία οι τυραννόφιλοι που τήρησαν αυστηρή ουδετερότητα.

Για τους επαναστάτες ήταν ευτύχημα το γεγονός ότι η πολεμική μηχανή της τεράστιας σε έκταση Περσικής Αυτοκρατορίας προετοιμαζόταν με πολύ βραδύ ρυθμό. Έτσι κατόρθωσαν με την πρώτη επίθεση (το 499 π.Χ.) να καταλάβουν τις Σάρδεις των οποίων παρέδωσαν στις φλόγες ως και τα ιερά, που με πρόφαση αυτό αργότερα οι Πέρσες, έκαψαν και αυτοί τα ιερά των Ελλήνων.

Όταν στο Δαρείο έφτασε μήνυμα ότι οι Σάρδεις κυριεύτηκαν και πυρπολήθηκαν από τους Ίωνες και τους Αθηναίους, λένε, ότι όταν το έμαθε δεν έδωσε καμιά σημασία στους Ίωνες επειδή ήξερε καλά πως αυτοί δεν θα τα έβγαζαν πέρα με την αποστασία. Ρώτησε όμως ποιοι ήταν οι Αθηναίοι. Και όταν του είπαν, ζήτησε ένα τόξο, το πήρε, έβαλε ένα βέλος και ρίχνοντάς το στον ουρανό είπε : «Δία, δώσε μου να εκδικηθώ τους Αθηναίους». Μετά την ευχή αυτή πρόσταξε έναν υπηρέτη, όταν έβαζαν να δειπνήσει να του λέει τρεις φορές : «Κύριε, να θυμάσαι τους Αθηναίους».

Η λαμπρή αυτή επιτυχία είχε ως συνέπεια να προσχωρήσουν στην εξέγερση η Καρία, η Λυκία και η Κύπρος. Οι Αθηναίοι κατόπιν, απέσυραν τα πλοία τους, που βρίσκονταν στην Έφεσο γεγονός που προφανώς οφείλεται στις εσωτερικές πολιτικές μεταβολές που συνέβαιναν στην Αθήνα (την κατάληψη της εξουσίας δηλαδή από τους τυραννόφιλους).

Αργότερα όμως ο πόλεμος πήρε άλλη τροπή. Μολονότι ο ιωνικός στόλος νίκησε τον φοινικικό στο ύψος της Σαλαμίνας της Κύπρου, οι Πέρσες ανακατέλαβαν το νησί. Ύστερα απ’ αυτό, οι Πέρσες μοίρασαν τις ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις τους προκειμένου να υποτάξουν τις ελληνικές πόλεις, με αποτέλεσμα αυτές να χάσουν κάθε επαφή μεταξύ τους και να αναγκαστούν να πολεμούν καθεμιά χωριστά. Με ηρωικό σθένος οι επαναστάτες αντιστάθηκαν ακόμη μερικά χρόνια αντιμετωπίζοντας τις κατά πολύ ισχυρότερες δυνάμεις των Περσών ώσπου κατά τη ναυμαχία που έγινε στη Λάδη (495 π.Χ.) το ηθικό τους κατέρρευσε. Η στάση εναντίον των εκλεγμένων ηγετών, οι εσωτερικές έριδες και τελικά η φανερή προδοσία στη μάχη, είχαν ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική ήττα τους.

Το 494 π.Χ. η ως τότε βασίλισσα των ελληνικών πόλεων, η Μίλητος, καταλήφθηκε με έφοδο μετά από ναυτικό αποκλεισμό και καταστράφηκε εντελώς, μαζί με το ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα. Τον πληθυσμό μετέφεραν οι Πέρσες στα Σούσα, και εγκατέστησαν κατόπιν κοντά στις εκβολές του Τίγρη. Τον επόμενο χρόνο οι Πέρσες υπέταξαν και τις τελευταίες πόλεις που ως τότε αντιστέκονταν και επέβαλαν εκ νέου το παλαιό σατραπικό καθεστώς, χωρίς όμως να αυξήσουν τους φόρους.

Τελετές στην Αρχαία Ελλάδα

ΣΥΜΒΟΛΑ

Η Ελληνική Θρησκεία χαρακτηρίζεται για τα πλούσια σύμβολά της. Από το 3000 π.Χ. βρίσκουμε ίχνη του Μεσογειακού Πολιτισμού με κέντρο την Κρήτη, που εξαπλώθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα από τις Μυκήνες. Σύμβολα του κρητο-μυκηναϊκού πολιτισμού είναι οι πέτρες σε μορφή στηλών, τα βουνά, τα σπήλαια, τα ιερά δέντρα, οι βράχοι, ο αριθμός 3 και ιερά ζώα όπως ο ταύρος, τα φίδια, τα περιστέρια, οι αίγες. Η Θεά Μητέρα έχει ως σύμβολο αγάλματα με έντονα τα στοιχεία της γονιμότητας (στήθη και μεγάλες λαγόνες, φίδια γύρω από τα χέρια, τα στήθη και την κόμη της). Η ασπίδα επίσης είναι σύμβολο της πολεμικής όψης της Μεγάλης Θεάς. Ο σταυρός με το ρωμαϊκό του σχήμα, αλλά και ως αγκυλωτός σταυρός, βρίσκεται χαραγμένος στο μέτωπο των ταύρων ή στο γλουτό μιας Θεάς ή σκαλισμένος σε σφραγίδες ή σε μάρμαρα των βασιλικών ανακτόρων. Το πιο χαρακτηριστικό σύμβολο του μινωικού πολιτισμού είναι ο διπλός πέλεκυς ή λάβρυς, όργανο θυσίας και ιερό όπλο του κρητικού Δία. Στη μυκηναϊκή θρησκεία πολλά σύμβολα είναι κοινά με της μινωικής, όπως τα κέρατα του ταύρου ή ο ίδιος ο ταύρος. Κοινό σύμβολο όλων των φάσεων της αρχαιοελληνικής Θρησκείας ήταν το Ιερό Πυρ, που έκαιγε πάντα άσβεστο προς τιμή των εφέστιων και πολιούχων Θεών, καθώς και των ψυχών των προγόνων. Ο Ουρανός, η Γη, ο Ήλιος, η Σελήνη, τα Άστρα, τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα και τα στοιχεία της φύσης συμβολίζουν τις ενέργειες των Θεών με τους οποίους συνδέονται. Τα κτερίσματα των τάφων μαρτυρούν τη σύνδεση του σκύλου και του φιδιού με τις επικήδειες λατρείες. Τα άλογα συνδέονται με την Ηλιακή λατρεία και τον Απόλλωνα. Ο ταύρος ήταν ιερός, συμβόλιζε το Δία, ενώ η ιερή αγελάδα συνδέεται με τη "βοώπιδα Ήρα". Ο χοίρος είναι σύμβολο γονιμότητας και θυσιάζεται στις τελετές της Δήμητρας, του Διόνυσου, του Ερμή. Τα φίδια ως σύμβολα εξακολουθούν να υπάρχουν μέχρι την Αθήνα του 5ου αιώνα. Είναι τα ιερά ερπετά της Θεάς Αθηνάς και μάλιστα ένα ιερό φίδι κατοικεί στην Ακρόπολη, στο ναό της Θεάς. Ακόμα το φίδι είναι σύμβολο του Θεού της Ιατρικής Ασκληπιού, του Ερμή και του Απόλλωνα. Οι Πυθικοί Αγώνες θεσπίστηκαν προς τιμή του νεκρού Πύθωνα των Δελφών. Το Κηρύκειο του Ερμή αποτελείται από ένα κεντρικό κλαδί - άξονα, γύρω από το οποίο είναι περιτυλιγμένα δυο φίδια και είναι σύμβολο της ένωσης μεταξύ του ανώτερου και του κατώτερου κόσμου. Ο ίδιος ο Δίας, σε κάποιες εκδοχές μύθων, ήταν ένα τρομερό Φίδι. Τα άλογα και οι ταύροι είναι σύμβολα της θαλάσσιας δύναμης του Θεού Ποσειδώνα. Τα "Παλλάδια" ήταν πέτρες που συμβόλιζαν τη Θεά Αθηνά, της οποίας άλλα σύμβολα ήταν η αγριελιά και η κουκουβάγια. Το παγώνι, σύμβολο του έναστρου ουρανού, συνδέθηκε με τη Θεά Ήρα. Σημαντικά σύμβολα είναι τα άγρια ζώα, οι μεγάλες δυνάμεις της Φύσης, που περιστοιχίζουν τη Μεγάλη Μητέρα με την όψη της "Πότνιας Θηρών".

ΤΕΛΕΤΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Πολύ πλούσιες τελετές και εντυπωσιακές γιορτές συναντάμε όμως σε όλο τον τότε γνωστό ελληνικό κόσμο. Θα παρουσιάσουμε εδώ κάποιες από τις βασικότερες τελετές που ήταν δεμένες με την κοινωνική ζωή των δύο πιο σημαντικών Ελληνικών πόλεως την Σπάρτη και την Αθήνα. Σε μερικές θα συναντήσουμε κάποια στοιχεία που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας κλεισμένα όμως στην θρησκεία που επικράτησε αργότερα, τον Χριστιανισμό. Πάντως πέρα από αυτές τις συγκεκριμένες που επιλέξαμε να παρουσιάσουμε, υπάρχουνε πάρα πολλές άλλες που αφορούν την λατρεία θεών με αφιερωμένους αγώνες μουσικούς και αθλητικούς, οι οποίοι αγώνες όμως είχαν και σαν στόχο να εντάξουν τους νέους στην κοινωνία και να τους εκπαιδεύσουνε μέσα από την ευγενείς άμιλλα. Ξεκινάμε από τις τελετές που είχαν σχέση με τον πιο σημαντικό θεσμό της αρχαιότητας που ήταν τα "Μυστήρια". Δεν θα μπορούσαμε βέβαια να παραβλέψουμε τα μυστήρια της Σαμοθράκης που θεωρούνται από τα παλαιότερα και στα οποία μυήθηκε και Φίλιππος της Μακεδονίας

ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ

Τελετή Μύησης: Γινόταν πάντα νύχτα κάτω από το φως των δαυλών. Οι υποψήφιοι Μύστες προχωρούσαν στο σκοτάδι κρατώντας λυχνάρια στα χέρια τους, ένα σύμβολο εσωτερικού φωτός που τους βοηθούσε να διώξουν τα σκοτάδια της άγνοιας και της ύλης. Αρχικά προετοιμάζονταν σε ένα δωμάτιο που ονομαζόταν "Ιερή Οικία",εκεί τους φορούσαν έναν χιτώνα μάλλον μαύρου χρώματος Καθώς έπρεπε να προχωρήσουν για να φτάσουν στην μεγάλη αίθουσα του ανακτόρου, περνούσαν πρώτα μπροστά από τον ιερό βράχο, ο οποίος ήταν χωμένος στο βάθος ενός στρογγυλού λάκκου και εκεί κάνανε σπονδές για να έχουν την συμπαράσταση των χθόνιων θεών. Επειτα έπρεπε να κάτσουν πάνω σε μια στρογγυλή εξέδρα που ήταν τοποθετημένη μπροστά στην κεντρική είσοδο και παρακολουθούσαν από εκεί ιερούς τελετουργικούς χορούς και ύμνους που προετοιμάζανε την συνείδησή τους για αυτό που θα συνέβαινε. Στη συνέχεια οδηγούσαν τον υποψήφιο Μύστη στην βόρεια αίθουσα του ανακτόρου όπου και θα λάβαινε χώρα η πραγματική δοκιμασία. Εκεί παρακολουθούσε τελετουργικές παραστάσεις και του αποκαλύπτονταν ιερά σύμβολα τα οποία έπρεπε ο ίδιος έπειτα να ερμηνεύσει. Ο χρόνος όπου γινόταν οι τελετές μύησεις ήταν 9 μέρες. Σε κείνες τις 9 μέρες το νησί πενθούσε και δεν άναβε κανένα φως πουθενά. Αυτές οι 9 μέρες συνοδεύονταν και από νηστεία. Ωσπου έφτανε την τελευταία μέρα το νέο φως που ερχόταν με καράβι από το ιερό νησί της Δήλου. Οι άνθρωποι περιμένανε στο λιμάνι να έρθει το πλοίο από όπου έπαιρναν φως και με αυτό τον τρόπο ξυπνούσε και η εσωτερική τους ανανέωση.

ΕΛΕΥΣΙΝΑ

Η τελετή των Μεγάλων Μυστηρίων της Ελευσίνας είχε διάρκεια 9 μέρες. Την πρώτη μέρα έβγαζαν οι ιερείς από τον ναό τα ιερά απόρρητα και τα απόθεταν στο ιερό της αγοράς το οποίο και ονομαζόταν για αυτό τον λόγο " Ελευσίνιον το εν Αστυ" Με την πανσέληνο κηρύσσονταν από τον ιεροκήρυκα η "παρόρμισιν" που σήμαινε την έναρξη των Μυστηρίων. Την επομένη οι υποψήφιοι Μύστες ντυμένοι στα λευκά και μαζί με τους χοίρους που θα προσφέρανε για θυσία στη θεά Δήμητρα μπαίνανε στη θάλασσα για να καθαρθούν. Η κύρια τελετή ξεκινούσε με μια εντυπωσιακή πομπή προς την Ελευσίνα Μπροστά πηγαίνανε οι ιερείς και οι Μύστες οι οποίοι κρατούσαν στα χέρια τους ράβδο από πλεγμένα κλαδιά (τον βάκχιλο) ακολουθούσαν οι πολιτικοί άρχοντες και ο λαός. Η πομπή περνούσε από μια γέφυρα όπου υπήρχαν κάποιοι μασκοφόροι καθισμένη σε μια γέφυρα οι οποίοι τους έβριζαν από μακριά. (Αυτή η διαδικασία ίσως να συμβόλιζε την δύναμη που πρέπει η ψυχή ώστε οι δύσκολες καταστάσεις που θα συναντήσει να μην μπορέσουν εύκολα να την βγάλουν από τον δρόμο της). Όταν η πομπή έφτανε στο ιερό, τοποθετούσαν τον Ιακχο (ένα άγαλμα που βάζανε μπροστά στην πομπή) και ύστερα χόρευαν και τραγουδούσαν οι Μύστες. Ακολουθούσαν προσφορές θυσιών και γλυκισμάτων, και έφτανε η νύχτα των Μυστηρίων. Οι υποψήφιοι Μύστες μπαίνανε στο Τελεστήριο για να παρακολουθήσουν τα δρώμενα που ήταν η αναπαράσταση του Μύθου της Περσεφόνης.

ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

Γιορταζόταν κάθε 4 χρόνια τον μήνα Εκατομβαίων (γύρω στις 15 Αυγούστου). Η διάρκεια ήταν 4-10μέρες και ήταν φυσικά αφιερωμένα στην Αθηνά. Ξεκινούσε με χορούς και τραγούδια νέων και νεανίδων πάνω στον ιερό βράχο Την επομένη γινόταν κι εδώ μια μεγάλη πομπή η οποία ξεκινούσε από τον Κεραμικό και κατέληγε στην Ακρόπολη. Στην τελετή συμμετείχε σχεδόν όλος ο Αθηναϊκός λαός. Νέοι και νέες κρατούσαν κλαδιά ελιάς και προσφορές διάφορες για την Αθηνά μέσα σε υδρίες, καλάθια κ.α. όπως βλέπουμε στις αναπαραστάσεις. Την πομπή ακολουθούσαν και ιππείς και άρματα καθώς επίσης και τα ζώα που θα θυσιάζονταν στην Εκατόμβη. Στην κεφαλή της πομπής αυτής ήταν "το πέπλο" της Αθηνάς, το οποίο το είχανε κεντήσει με αναπαραστάσεις της θεάς από την γιγαντομαχία. Το πέπλο βρισκόταν τοποθετημένο πάνω σε μια τριήρη σε ρόδες δεμένο σαν ιστίο. Όταν έφθαναν στην Ακρόπολη το πρόσφεραν στο μεγάλο άγαλμα της θεάς που βρισκόταν εκεί, και έπειτα ξεκινούσαν τις σφαγές των ζώων και τις ετοιμασίες για τις θυσίες. Την τελετή έκλεινε το μεγάλο φαγοπότι που ακολουθούσε τις θυσίες και το ψήσιμο τόσων σφαγείων. Ολος ο λαός καθόταν σε στυλ πικνίκ σε διάφορα σημεία διασκορπισμένος κάτω από δέντρα, ενώ τα πιο σημαντικά πρόσωπα και ιδιαίτερα οι επίσημοι προσκεκλημένοι άλλων πόλεων φιλοξενούνταν σε ειδικά κατασκευασμένες τραπεζαρίες. Την επομένη γινόταν οι αθλητικοί αγώνες και άλλοι όπως π.χ λαμπαδηφορία (δηλαδή σκυταλοδρομία από τον βωμό του Προμηθέα που ήταν στην Ακαδημία έως την Ακρόπολη) ή ευανδρία (δηλαδή ένα είδος καλλιστεία ανδρών)κ.α.

ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΛΕΤΗ

Αυτή την τελετή την συναντάμε στην Σπάρτη. Πριν ξεκινήσει η μάχη με τον εχθρό, στεκόταν οι στρατιώτες σε παράταξη, έχοντας στα πόδια τους μπροστά τα κράνη και τις ασπίδες τους. Ο Βασιλιάς τελούσε εκείνη την στιγμή μια θυσία στην Άρτεμη, τον Απόλλωνα και τις Μούσες. Σε όλη την διάρκεια της θυσίας, παιζόταν από αυλητές ένας παιάνας προς τιμήν των Διόσκουρων και των προγόνων τους. Αφού οι Μάντεις ολοκλήρωναν την μελέτη των σφαγείων, οι πολεμιστές ξαναφορούσαν τις περικεφαλαίες και τις ασπίδες τους και βάδιζαν προς τον εχθρό ενώ έψελναν δυνατά τον παιάνα.

ΤΕΛΕΤΗ ΤΟΥ θΑΝΑΤΟΥ

Από τα χρόνια του μύθου συναντάμε στην αρχαία Ελλάδα την καύση των νεκρών ως πιο διαδεδομένη, από τον 7ο αι. και μετά εμφανίζεται και η σκέτη ταφή. Πάντως σε γενικές γραμμές αυτό που συνηθιζόταν σε όλες τις ελληνικές πόλεις ήταν περισσότερο η καύση του νεκρού και ακολουθούσε η ταφή της τέφρας με την απόθεση κτερισμάτων. Γίνονταν επικλήσεις στον Ερμή ως ψυχοπομπό, στο στόμα του νεκρού, και αφού πρώτα πλένανε όλο το σώμα του, τοποθετούσαν ένα κέρμα για τον Άδη. Συνηθιζόταν να ακούγονται επικήδειοι σαν τελευταία επαφή με τον νεκρό. Στόλιζαν πρώτα τον τάφο με κορδέλες και στεφάνια από σέλινο, έπειτα ρίχνανε από πάνω λουλούδια και μύρο καθώς επίσης και ένα μίγμα από μέλι γάλα και κρασί (το μελίκρατον). Επίσης καίγανε αποξηραμένα άνθη ή στάχυα, καθώς επίσης σπάζανε πήλινα αγγεία (ένα έθιμο που έφτασε μέχρι τις μέρες μας). Θυσίες κάνανε στα τριήμερα και στα εννιάμερα καθώς επίσης και στα 30ντάμερα (τα δικά μας 40). Το "Περίδειπνο" ακολουθούσε την ταφή και ήταν η συγκέντρωση των συγγενών για φαγητό αφού όμως πρώτα γινόταν ο καθαρμός της οικίας με θυμίαμα και αγιασμό και των ιδίων με πλύσιμο χεριών και κεφαλιού. Στην Σπάρτη το πένθος διαρκούσε έως 10 μέρες, ενώ στην Αθήνα ολοκληρώνονταν με την "τριακάδα θυσία" δηλαδή 30 μέρες.

ΤΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ

Γινόταν συνήθως το μήνα Γαμηλιώνα (Ιανουάριος). Θα ξεκινήσουμε με την τελετή μόνο του γάμου έτσι όπως ήταν στην αρχαία Αθήνα. Ο Γάμος ξεκινούσε με μια τελετή εξαγνισμού της νύφης. Μέσα σε μια υδρία έφερναν νερό από το ποτάμι της καλλιρόης, και έλουζαν με αυτό την νύφη. Το γενικό πρόσταγμα το είχε μια γυναίκα στην ηλικία της μητέρας, την οποία ονόμαζαν "νυμφοστόλο". Παράλληλα με τον στολισμό της νύφης , στο σπίτι συγκεντρώνονταν φίλοι και συγγενείς που έφερναν δώρα. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο του γάμου, που το βλέπουμε και στις διάφορες αναπαραστάσεις, είναι ο πέπλος που σκέπαζε το πρόσωπο της νύφης. Στην συνέχεια αφού είχε στολιστεί η νύφη με δαχτυλίδια περιδέραια κλπ, αφού είχε βάλει το πέπλο και ένα στεφάνι στα μαλλιά της ξεκινούσε η κυρίως τελετή. Όλοι μαζεύονταν μπροστά στο βωμό του Δία και της Ήρας και του Υμέναιου (γαμήλιοι θεοί) και έκαναν προσφορές και θυσίες. Ακολουθούσε ένα μεγάλο φαγοπότι στην μεγάλη αίθουσα του σπιτιού, όπου οι άντρες καθόταν από την μια πλευρά και οι γυναίκες από την άλλη. Όταν άρχιζε να νυχτώνει ξεκινούσανε σαν πομπή με τα δώρα και την προίκα και πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού. Την στιγμή που η νύφη έμπαινε μέσα όλοι της πετούσαν ξερά σύκα και καρύδια. Έπειτα της πρόσφερε (πιθανά η πεθερά) ένα κυδώνι ή ένα χουρμά, σύμβολα γονιμότητας. Το ζευγάρι έμπαινε στον κοιτώνα τους όπου θα επακολουθούσε η αποκάλυψη του πέπλου και οι απ' έξω τραγουδούσαν το "επιθαλάμιον" ένα τραγούδι ειδικό για την περίσταση και έφευγαν. Έτσι τελείωνε και η τελετή. Στην Σπάρτη τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Ο γάμος αντιστοιχούσε κι στο στυλ ζωής της Σπάρτης. Ήταν σημαντικός και ήταν ντροπή για κάποιον σπαρτιάτη να μείνει ανύπαντρος και χωρίς παιδιά. Έτσι λοιπόν όταν έφτανε στην ηλικία των 30 άρπαζε την νύφη και την πήγαινε στο σπίτι του. Εκεί περίμενε ήδη μια γυναίκα η "νυμφεύτρια" η οποία την έπαιρνε και της κούρευε τα μαλλιά σύρριζα. Της φορούσε ένα χοντρό τσουβάλι για νυφικό και κάτι χοντροπάπουτσα και της έβαζε να ξαπλώσει σε ένα κρεβάτι με άχυρα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Εκεί η νύφη περίμενε υπομονετικά τον γαμπρό. Εκείνος όταν έφευγε από το αντρικό συσσίτιο στο οποίο δειπνούσε κάθε βράδυ, έμπαινε σαν κλέφτης στο δωμάτιο της έβγαζε το τσουβάλι και ξάπλωνε για λίγο μαζί της, και μετά έφευγε να κοιμηθεί στον στρατώνα μαζί με τους συντρόφους του. Γενικά στην Σπάρτη η υπόθεση του γάμου ήταν κάτι το οποίο εξελισσόταν στα σκοτεινά.

Η ΤΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΒΑΠΤΙΣΗΣ

Η τελετή της βάπτισης στην Αρχαία Αθήνα γινόταν συνήθως την πέμπτη έβδομη και δέκατη μέρα από την γέννηση του παιδιού. Η τελετή ονομαζόταν "αμφιδρόμια" Πρώτα κρεμούσαν έξω από την πόρτα ένα κλαδί ελιάς για το αγόρι ή μια μάλλινη εσάρπα για το κορίτσι. Σύμβολα ανδρείας και προκοπής αντίστοιχα. Μετά γινόταν καθαρμοί για όλους τους συγγενείς. Μια τροφός έπαιρνε το παιδί και έτρεχε μαζί του γύρω από τον κεντρικό βωμό της εστίας. Έτσι παρουσιάζονταν στην θεά και γινόταν και η επίσημη εισαγωγή του στην κοινωνική ομάδα. Την δέκατη μέρα συγκεντρώνεται πάλι η οικογένεια με τους συγγενείς για θυσία και συμπόσιο. Είναι και η στιγμή όπου ο πατέρας δίνει στο παιδί του όνομά του και οι υπόλοιποι δίνουν δώρα και φυλακτά στο παιδί.

Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και πολιτικοί: Ο Ξενοφώντας


O Ξενοφώντας καταγόταν από πλούσια αθηναϊκή οικογένεια, πήρε αριστοκρατική αγωγή κι έγινε μαθητής του Σωκράτη. Στις πολιτικές του πεποιθήσεις ήταν εχθρός του δημοκρατικού πολιτεύματος και θαυμαστής του σπαρτιατικού τρόπου ζωής. Πιστεύεται ότι ύστερα από το ολιγαρχικό πραξικόπημα του 404 π.Χ. και την εγκαθίδρυση των τριάντα τυράννων, ο Ξενοφώντας ήταν με το μέρος τους και πολέμησε στις γραμμές του ιππικού τους. Μετά την επαναφορά της δημοκρατίας πήρε μέρος στον πόλεμο που κήρυξε ο Κύρος ο νεότερος, διεκδικητής του περσικού θρόνου (ενάντια στον αδελφό του Αρταξέρξη το 2ο βασιλιά των Περσών), και πολέμησε μαζί με τους έλληνες μισθοφόρους. Όταν σκοτώθηκε ο Κύρος, οι έλληνες μισθοφόροι βρέθηκαν αναγκασμένοι να κάνουν μια πολύ επικίνδυνη πορεία. Στον καιρό της πορείας αυτής ο Ξενοφώντας διοικούσε όλο το τμήμα των μισθοφόρων. Όταν γύρισε στις θρακικές ακτές, κατατάχτηκε στο σπαρτιατικό στρατό. Γι΄ αυτό το λόγο καταδικάστηκε ερήμην σε ισόβια εξορία από τη συνέλευση (εκκλησία) του αθηναϊκού δήμου.

Ο Ξενοφώντας είναι θαυμαστής του σπαρτιατικού τρόπου ζωής. Στα "Ελληνικά" εισάγει τις σπαρτιατικές απόψεις και εξιδανικεύει υπερβολικά τον Αγησίλαο, που κάτω από τη διοίκησή του υπηρέτησε στο σπαρτιατικό στρατό. Ύστερα από το κλείσιμο της ανταλκίδειας ειρήνης ο Ξενοφώντας εγκαταστάθηκε στο κτήμα του στην Πελοπόννησο, κοντά στην Ολυμπία, και αφιέρωσε όλο τον ελεύθερο χρόνο του στη συγγραφή των φιλολογικών του έργων. Μετά τον πόλεμο της Σπάρτης ενάντια στη Βοιωτική ομοσπονδία αναγκάστηκε να μετοικίσει στην Κόρινθο. Σ΄ αυτό τον καιρό οι σχέσεις ανάμεσα στην Αθήνα και στη Σπάρτη άλλαξαν και η απόφαση για την εξορία του Ξενοφώντα ακυρώθηκε. Παρ΄ όλα αυτά όμως δεν εγκαταστάθηκε τελικά στην Αθήνα. Ο Ξενοφώντας ήταν ένας από τους πιό γόνιμους έλληνες συγγραφείς. Ανάμεσα σ΄ όλα τα έργα του, το πιό σημαντικό για τη μελέτη των γεγονότων της ελληνικής ιστορίας του 4ου αιώνα π.Χ. είναι τα "Ελληνικά". Τα "Ελληνικά", που συντάχτηκαν σα συνέχεια του έργου του Θουκυδίδη και οι πρώτες γραμμές τους είναι "Υστερα από μερικές μέρες έφτασε ο Θυμοχάρης με μερικά καράβια από την Αθήνα..." - συνεχίζουν ακριβώς το χωρίο, όπου είχε σταματήσει ο Θουκυδίδης. (σσ Αυτή η γνώμη υποστηρίζεται από ορισμένους ερευνητές, που υποθέτουν ότι πρίν από τα λόγια του αποσπάσματος ήταν μια εισαγωγή που είτε χάθηκε αργότερα είτε την παρέλειψαν οι συντάκτες των "Ελληνικών". Βλ. Ξενοφώντα "Ελληνικά", μετάφραση και σχόλια Σ. Ι. Λουριέ, στα Ρωσικά το 1935, σελ. 213-214).

Τα "Ελληνικά" χωρίζονται σε εφτά βιβλία. Αρχίζουν με τα γεγονότα του 411 και τελειώνουν με τη μάχη της Μαντίνειας (362). Το ύφος δεν είναι σ΄ όλο το έργο το ίδιο. Το πρώτο μέρος - τέλος του πελοποννησιακού πολέμου - είναι γραμμένο σ΄ ένα ύφος τραχύ με αυστηρή χρονολογική τάξη, κατά μίμηση του Θουκυδίδη. Ομως στη διήγηση για τη δίκη των αθηναίων στρατηγών των νικητών στις Αργινούσες, που εκτελέστηκαν ύστερα από απόφαση της εκκλησίας του δήμου, ο συγγραφέας κάνει μια ζωντανή αφήγηση και δίνει πολλές λεπτομέρειες. Πιό κάτω η έκθεση πλαταίνει. Μπαίνουν ομιλίες, παρεκβάσεις και μερικές φορές το έργο του Ξενοφώντα μοιάζει με απομνημονεύματα. Υποθέτουν ότι τα "Ελληνικά" γράφτηκαν σε διαφορετικές περίοδες. Ο Ξενοφώντας άρχισε το έργο του αμέσως ύστερα από το 403 και το τελείωσε στα γηρατιά του, την έβδομη δεκαετηρίδα του 4ου αιώνα π.Χ.

Ο Ξενοφώντας είναι από πολλές απόψεις κατώτερος από τον προγενέστερό του ιστορικό, το Θουκυδίδη. Σε διάκριση από το Θουκυδίδη, ο Ξενοφώντας αποδίδει μεγάλη σημασία στην επέμβαση του θείου. Πιστεύει στα όνειρα, στους χρησμούς και ο ίδιος δεν επιχειρεί τίποτε σοβαρό, χωρίς να συμβουλευτεί τη θέληση του θείου. Δε μπόρεσε να υψωθεί ούτε ως την κατανόηση του ρόλου της προσωπικότητας, που είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του Θουκυδίδη. Στον Ξενοφώντα η ιστορία υποβιβάζεται συχνά σε πάλη ανάμεσα στα ξεχωριστά πρόσωπα, σε ιστορία των στρατηλατών. Πρέπει επίσης να σημειώσουμε τον υποκειμενικό χαρακτήρα των έργων του Ξενοφώντα. Το έργο του είναι διαποτισμένο από το θαυμασμό για το σπαρτιατικό τρόπο ζωής (φιλολάκων). Υπερβάλλει και υπερεκτιμά το ρόλο του βασιλιά της Σπάρτης Αγησίλαου, αρχηγού και προστάτη του. Παραλείπει μια σειρά περιστατικά, χωρίς αμφιβολία συνειδητά. Σε μερικές περιπτώσεις ο Ξενοφώντας είναι υπερβολικά σύντομος. Ο.χ., δε μιλάει καθόλου για το σχηματισμό της δεύτερης ναυτικής αθηναϊκής συμμαχίας (378), και αναφέρει μόνο πεταχτά τη σημαντική ναυμαχία της Κνίδου (394), που τελείωσε με την ήττα των Σπαρτιατών. Το ρόλο του Πελοπίδα και του Επαμεινώνδα, εμπνευστών της Βοιωτικής ομοσπονδίας, που πάλεψαν ενάντια στη Σπάρτη, τον αποσιώπησε.

Παρ΄ όλες αυτές τις ελλείψεις τα "Ελληνικά" του Ξενοφώντα έχουν μια σειρά προτερήματα. Βρίσκουμε σ΄ αυτά αυθεντικό υλικό. Ο Ξενοφώντας έγραψε πολλά από προσωπικές αναμνήσεις κι επειδή είχε φιλικές σχέσεις με διάφορους, μεγάλους πολιτικούς άνδρες της εποχής, ήταν καλά πληροφορημένος. Ο Ξενοφώντας έγραψε σε γλώσσα απλή και καθαρή, γι΄ αυτό θεωρούνταν πάντα ένας καλός στυλίστας και στην αρχαιότητα είχε ονομαστεί για την απλή και στρωτή έκθεσή του "αττική μέλισσα". Τα "Ελληνικά" του Ξενοφώντα είναι ως ένα βαθμό απομνημονεύματα. Κι ένα άλλο έργο του Ξενοφώντα, η "Κύρου Ανάβασις" έχει επίσης χαρακτήρα απομνημονευμάτων. Στο έργο αυτό περιγράφεται η εκστρατεία ενός τμήματος ελλήνων μισθοφόρων στα βάθη του περσικού βασιλείου: η πάλη τους στο πλευρό του Κύρου του νεότερου, η μάχη στα Κούναξα κι ύστερα η σκληρή πορεία τους από τη Μεσοποταμία ως τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ξενοφώντας υπερβάλλει το ρόλο του σ΄ αυτή την εκστρατεία. Τα ίδια τα γεγονότα, που περιγράφτηκαν από τον Ξενοφώντα στην "Ανάβασή" του, έχουν δευτερεύουσα σημασία. Για τον ιστορικό έχει μεγαλύτερη αξία η περιγραφή των περιοχών που πέρασε το τμήμα, καθώς και η περιγραφή της ζωής και της ψυχολογίας του στρατού των ελλήνων μισθοφόρων, που αποκτούσαν όλο και μεγαλύτερη σημασία.

Η πραγματεία του Ξενοφώντα "Κύρου Παιδεία", που μιλάει για την αγωγή του Κύρου του νεότερου, αποτελεί ένα ιδιόμορφο ουτοπικό μυθιστόρημα, που καθρεφτίζει τις μοναρχικές τάσεις του Ξενοφώντα και που απ΄ την άποψη αυτή είναι ο πρόδρομος των μελλοντικών δημοσιολόγων της ελληνιστικής εποχής. Στην πραγματεία του "Λακεδαιμονίων Πολιτεία" ο Ξενοφώντας εξιδανικεύει το πολιτικό καθεστώς της Σπάρτης. Παρά το μεροληπτικό χαρακτήρα του αυτό το έργο είναι αξιόλογο για την ιστορία της Σπάρτης, που δεν έχει αναπαρασταθεί ικανοποιητικά από τις πηγές που διαθέτουμε. Για την ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας και για το χαρακτηρισμό του αθηναϊκού τρόπου ζωής είναι αξιόλογο το έργο του "Σωκράτους Απομνημονεύματα". Ο Σωκράτης ήταν δάσκαλος του Ξενοφώντα. Δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε ότι δε μας αποδίδει καθόλου με ακρίβεια τη φιλοσοφική διδασκαλία του Σωκράτη, που φαίνεται ότι δεν την κατάλαβε αρκετά καλά. Για την οικονομική ιστορία της Ελλάδας είναι αξιοσημείωτο το έργο του Ξενοφώντα "Οικονομικός λόγος" ή "Περί οικονομίας". Η μελέτη αυτή είναι μια συζήτηση πάνω στα πιό κατάλληλα μέσα για τη διεύθυνση της οικονομίας. Είναι επίσης αξιόλογη η μελέτη "Πόροι ή περί προσόδων της αθηναϊκής πολιτείας και αυξήσεως αυτών", όπου μιλάει για το πώς πρέπει να αναδιοργανωθούν τα οικονομικά της Αθήνας, χωρίς να επιβαρυνθούν οι σύμμαχοι. Ομως σχετικά με το έργο αυτό αμφισβητείται πολλές φορές η πατρότητα του Ξενοφώντα, αλλά χωρίς σοβαρές αποδείξεις.

Σύγχρονος του Ξενοφώντα ήταν ο φιλόσοφος Πλάτωνας (427-347) που τα έργα του έχουν μεγάλη σημασία όχι μονάχα για την ιστορία της φιλοσοφίας, αλλά και για την κοινωνικοπολιτική ιστορία. Ο Πλάτωνας έχει εκθέσει τις κοινωνικοπολιτικές απόψεις του σε δυό έργα: "Πολιτεία" και "Νόμοι". Ο Πλάτωνας είναι από πεποίθηση αντίπαλος της δημοκρατίας και γι΄ αυτό το έργο του μας δίνει μεροληπτική εικόνα, αν και ζωντανή, της πολιτικής ζωής της εποχής του. Ο Πλάτωνας, που έζησε σε μια περίοδο οξυμένης ταξικής πάλης στην Αθήνα, είχε τη γνώμη ότι η δημοκρατία οδηγούσε το αθηναϊκό κράτος στο γκρεμό κι επεξεργάστηκε ένα σχέδιο ιδανικού κράτους, ένα σχέδιο που ανταποκρινόταν στα ταξικά συμφέροντα της αριστοκρατίας. Υστερα από τον Πλάτωνα ο μαθητής του Αριστοτέλης, αναπτύσσει το θέμα για το κράτος. Σ΄ αντίθεση με το δάσκαλό του, ο Αριστοτέλης προσπαθεί να διατυπώσει τα συμπεράσματά του για το κράτος, πάνω στη βάση της ανάλυσης της ιστορίας και της πολιτικής διάρθρωσης των διαφόρων κρατών. Ο Αριστοτέλης και οι μαθητές του έγραψαν 150 μελέτες αφιερωμένες στις διάφορες πολιτείες-κράτη. Αυτά τα έργα θεωρούνταν χαμένα, αλλά στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα βρέθηκε ανάμεσα σε παπύρους το κύριο έργο αυτού του είδους, η πραγματεία του Αριστοτέλη "Αθηναίων πολιτεία".
Απο το ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ

Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα (3)

Στην πρώτη σύγχρονη Ολυμπιάδα του 1896 καθιερώθηκε και το αγώνισμα του μαραθωνίου. Ονομάστηκε έτσι από τον Μαραθώνα και η ιστορία του σχετίζεται με τον Αθηναίο δρομέα και αγγελιοφόρο Φειδιππίδη. Το 490 π.Χ. ο βαρβαρικός λαός των Περσών επιτέθηκε απρόκλητα στην Ελλάδα. Οι Πέρσες αγκυροβόλησαν τον στόλο τους στον κόλπο του Μαραθώνα στην Αττική. Τότε οι Αθηναίοι έστειλαν τον Φειδιππίδη στη Σπάρτη για να ζητήσει στρατιωτική βοήθεια. Ο Φειδιππίδης κάλυψε απόσταση 1140 σταδίων (211128 μέτρα) σε 48 ώρες (!) τρέχοντας να προλάβει να μεταφέρει το αίτημα για βοήθεια. Τελικά η Σπάρτη, εξαιτίας του πολέμου με τους Μεσσηνίους, δεν πρόλαβε να στείλει εγκαίρως βοήθεια στην Αθήνα. Έτσι 10000 Αθηναίοι και 1000 Πλαταιείς (οι Πλαταιές ήταν αρχαία πόλη της Βοιωτίας) αντιμετώπισαν δύναμη δεκάδων χιλιάδων Περσών (πάνω από 100000). Τελικά, οι Έλληνες νίκησαν με μόνον 192 νεκρούς, ενώ οι νεκροί Πέρσες ήταν αναρίθμητοι! Ο Φειδιππίδης, που ήταν οπλίτης στην μάχη, ανέλαβε να μεταφέρει το μήνυμα της νίκης στην Αθήνα. Έτσι, διήνυσε απόσταση 42. 195 μέτρων από τον Μαραθώνα στην Αθήνα. Όταν έφτασε στην Αθήνα φώναξε την φράση ``νενικήκαμεν΄΄ και σωριάστηκε νεκρός από την εξάντληση. Στην Ολυμπιάδα του 1896 της Αθήνας, ο νικητής του μαραθωνίου ήταν ο Σπύρος Λούης, ένας απλός αγρότης από το Μαρούσι που οι φίλοι του έπεισαν να τρέξει στον μαραθώνιο!!! Επίσης, αργυρό μετάλλιο στον μαραθώνιο της Ολυμπιάδος του 1896 πήρε ο Χαρίλαος Βασιλάκος. Για πληροφορίες σχετικά με τους ολυμπιακούς αγώνες υπάρχει στο διαδίκτυο η ηλεκτρονική διεύθυνση του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού: www.olympics.ime.gr

Σε κάθε Ολυμπιάδα η άφεση της ολυμπιακής φλόγας γίνεται στην Ολυμπία με ειδικό κάτοπτρο που εστιάζει τις ηλιακές ακτίνες στην δαυλό. Από την Ελλάδα η ολυμπιακή φλόγα μεταφέρεται στον τόπο διεξαγωγής των ολυμπιακών αγώνων.

Γενικά, στην αρχαία Ελλάδα όλοι οι νέοι γυμνάζονταν στα γυμναστήρια και το ανδρικό κάλλος με το γυμνό αθλητικό σώμα φαίνεται στα ανεπανάληπτα γλυπτά, τις ζωφόρους και τις μετώπες (διακοσμημένα με ανάγλυφες παραστάσεις τμήματα των ναών ιωνικού και δωρικού ρυθμού, αντίστοιχα), τις επιτύμβιες στήλες (για τους νεκρούς) και τις απεικονίσεις (αγγεία, ψηφιδωτά, τοιχογραφίες, νωπογραφίες) των αρχαίων Ελλήνων. Το αθλητικό σώμα, με την μοναδική απόδοση του γυμνού ανδρικού κάλλους, απεικονιζόταν στην τέχνη συνήθως με άνδρες που μάχονταν γυμνοί σε πραγματικές ή μυθολογικές μάχες, με εικόνες από την ελληνική μυθολογία και εικόνες της καθημερινής ζωής. Απεικονιζόταν, επίσης, σε αγάλματα όπως ήταν αγάλματα θεών (για παράδειγμα ο Ποσειδώνας ή ο Ερμής του Πραξιτέλους), αθλητών (για παράδειγμα ο δισκοβόλος του Μύρωνα) ή εφήβων και νέων όπως ο Διαδούμενος του Πολυκλείτου, ο αθλητής Αγίας και ο Αποξυόμενος αθλητής του Λυσίππου, ο έφηβος των Αντικυθήρων κ. α. Επίσης, οι ναοί και τα γυμναστήρια των αρχαίων Ελλήνων ήταν στολισμένα με αγάλματα γυμνών αθλητών. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός αυτό για τους ναούς. Όμως, οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων τέρπονταν με το σωματικό κάλλος και δεν σκανδαλίζονταν. Ήθελαν οι νέοι της χώρας να έχουν καλαίσθητο σώμα...

Οι Έλληνες νέοι αγαπούσαν τη γυμναστική. Άλλωστε, ο αθλητισμός ήταν απαραίτητο μέρος της αγωγής των νέων. Σε πολλές πόλεις, όπως η αρχαία Αθήνα και η Σπάρτη, το πρόγραμμα της γυμναστικής καθοριζόταν με νόμο. Στην Αθήνα, ο Αθηναίος νομοθέτης Σόλωνας κατέστησε το μάθημα της γυμναστικής υποχρεωτικό. Η πολιτεία έδινε τεραστία σημασία στη γυμναστική αγωγή όλων των νέων, γιατί οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η υγειά του σώματος πρέπει να συμβαδίζει με την πνευματική ανέλιξη. Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν χαρακτηριστικά: ``νούς υγιής εν σώματι υγιεί΄΄. Ο Πλάτων έλεγε ότι η σωματική αδυναμία και καχεξία συμβαδίζουν με την δειλία, ενώ το γέρο σώμα προσφέρει υγειά, αυτοπεποίθηση και θάρρος στα προβλήματα της ζωής.

Ο Αριστοτέλης έθεσε τον ορισμό της επιστήμης της φυσικής αγωγής, λέγοντας ότι εξετάζει το είδος της εκγύμνασης που ταιριάζει σε όλους, αφού αποσκοπεί στην γυμναστική εκπαίδευση όλων και όχι μόνων αυτών με φυσικά σωματικά χαρίσματα. Κατά τον Αριστοτέλη ο σκοπός της γυμναστικής είναι παιδαγωγικός και αισθητικός. Επίσης, ο Αριστοτέλης έλεγε ότι η γυμναστική δεν πρέπει να περιλαμβάνει ακρότητες που καταστρέφουν την σωματική αρμονία. Όπως αναφέρθηκε και στο κεφάλαιο ``Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι΄΄, ο Αριστοτέλης ήταν γενικά υπέρ του μέτρου στη ζωή.
Γυρνώντας στην αρχαία Ελλάδα, όλοι γυμνάζονταν από την παιδική τους ηλικία μέχρι την μέση ηλικία! Σε όλες της πόλεις υπήρχαν δημόσιες παλαίστρες και γυμνάσια. Η γυμναστική αγωγή των νέων άρχιζε από τα 8 τους χρόνια. Τα παιδιά των πλουσίων άρχιζαν πιο πρώιμα την γυμναστική, αφού η οικονομική κατάσταση των γονέων τους, τους επέτρεπε να έχουν προσωπικούς γυμναστές. Στην αρχαία Αθήνα, όπως αναφέρθηκε αλλού, υπήρχε η λειτουργία της ``γυμνασιαρχίας΄΄. Σε αυτήν οι εύποροι βοηθούσαν οικονομικά το κράτος να συγκεντρώσει χρήματα για την εξάσκηση των αθλητών και την διακόσμηση των αγωνιστικών χώρων. Αναφέρθηκε και πριν ότι οι ναοί και οι παλαίστρες ήταν στολισμένοι με αγάλματα γυμνών αθλητών. Σχετικά με τους ναούς, υπενθυμίζεται ότι στην αρχαία Ελλάδα σε αντίθεση με τη σύγχρονη σε όλους τους θρησκευτικούς χώρους υπήρχαν παλαίστρες, στάδια και γυμνάσια (γυμναστήρια).

Οι νέοι στην αρχαία Ελλάδα γυμνάζονταν στις παλαίστρες. Η παλαίστρα ήταν ένας ανοιχτός τετράγωνος χώρος που περιβάλλετο από τοίχους. Εκεί οι νέοι επιδίδονταν σε όλα τα αθλήματα, εκτός φυσικά από τον δρόμο που γινόταν στο στάδιο. Στην παλαίστρα υπήρχε και το σκάμμα που χρησίμευε για το αγώνισμα της πάλης. Στις παλαίστρες υπήρχαν χώροι όπως αποδυτήρια, δωμάτια με πάγκους για την ξεκούραση των αθλουμένων, λουτρά, καθώς και χώροι στους οποίους πουλούσαν άρωμα και λαδί με τα οποία άλειφαν το σώμα τους οι άνδρες. Στις παλαίστρες και τα γυμνάσια υπήρχαν παιδαγωγοί και υπάλληλοι που επιτηρούσαν τους νέους. Ο δάσκαλος της σωματικής αγωγής ήταν ο ``παιδοτρίβης΄΄ που σημαίνει γυμναστής. Οι αθλούμενοι ασκούνταν υπό τις οδηγίες του γυμναστή ο οποίος κρατώντας ένα μακρύ μπαστούνι τους έδειχνε τις ασκήσεις.

Οι νέοι γυμνάζονταν γυμνοί και αλειμμένοι με λαδί και άμμο. Δεν είναι τυχαία αυτά. Άλλωστε, η σύγχρονη ιατρική έχει διαπιστώσει ότι το λαδί εμπεριέχει την βιταμίνη Ε που έχει αναζωογονητικά στοιχεία για το δέρμα και σήμερα χρησιμοποιείται σε καλλυντικά και σαμπουάν, ενώ παλιότερα πολλές γυναίκες στην Ελλάδα, χωρίς να ξέρουν για την βιταμίνη Ε, έπλεναν τα μαλλιά τους με ελαιόλαδο, για να διατηρήσουν τη ζωντάνια τους. Σε ό, τι αφορά την άμμο, είναι γνωστές οι ευεργετικές επιδράσεις στο δέρμα και η ψυχική χαλάρωση που προσφέρουν τα αμμόλουτρα. Άλλωστε, πέρα από τα δημόσια ή ιδιωτικά λουτρά, δεκάδες άνθρωποι κάνουν αμμόλουτρα σε περιοχές όπως στη Μαύρη Θάλασσα. Επίσης, σχετικά με τα αρώματα που αλείφονταν οι αρχαίοι Έλληνες, είναι γνωστό ότι τα αιθέρια έλαια δημιουργούν ψυχική ευεξία και καταπολεμούν κάποιες ασθένειες και το άγχος (βλ. λεβάντα). Σήμερα υπάρχει και ο παραϊατρικός κλάδος της αρωματοθεραπείας την οποία εφαρμόζουν και οι χειρομαλάκτες (μασέρ). Άρα δεν γινόταν τίποτα τυχαία στην αρχαία Ελλάδα.

Στα ελληνιστικά χρόνια (323 - 30 π.Χ.), σε όλες τις πόλεις που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος (7)και οι διαδόχοι του στην Αίγυπτο και τη νοτιοδυτική Ασία υπήρχαν γυμνάσια (γυμναστήρια). Μάλιστα, τα γυμνάσια αυτά δεν ήταν μόνον χώροι άθλησης, αλλά και χώροι πνευματικών ζυμώσεων και κοινωνικών συναθροίσεων. Οι απόφοιτοι των γυμνασίων οργανώνονταν σε συλλόγους. Τα γυμνάσια αρχιτεκτονικά ήταν ανοιχτά στην πόλη και υπήρχαν εξέδρες που ήταν ανοιχτοί χώροι στους οποίους γίνονταν δημόσιες συζητήσεις και διαλέξεις!!! Στην αρχαία Ελλάδα οι αθλούμενοι γυμνάζονταν υπό τους απαλούς ήχους του αυλού που έπαιζε κάποιος αυλητής, εν αντιθέσει με την δυνατή και απαίσια μουσική των συγχρόνων ιδιωτικών γυμναστήριων. Στο τέλος της γυμναστική τους, οι ασκούμενοι καθάριζαν το σώμα τους από το λαδί και την άμμο με τη ``στλεγγίδα΄΄, μια ξύστρα με λαβή. Γνωστό είναι και το άγαλμα του χαλκοπλάστη Λυσίππου του Σικιώνιου (4ος αιώνας π.Χ.) που απεικονίζει έναν αθλητή αποξυόμενο (το αντίγραφο του αγάλματος φυλάσσεται στο μουσείο των Δελφών). Μετά τη απόξεση οι νέοι έκαναν μπάνιο, πάντα γυμνοί, σε μια πέτρινη γούρνα.

Μιας και γίνεται αναφορά στο γεγονός ότι οι άνδρες γυμνάζονταν γυμνοί, αυτό δεν ήταν τυχαίο γιατί τους απομάκρυνε την ντροπή και τους έκανε να νιώθουν περήφανοι για το σώμα τους. Τα αγόρια στην αρχαία Ελλάδα γυμνάζονταν μόνα τους, ενώ τα κορίτσια με εξαίρεση την αρχαία Σπάρτη δεν γυμνάζονταν, γιατί δεν χρειαζόταν φυσικά να έχουν καλογυμνασμένους μύες και δεν είχαν πρόβλημα περιττών κιλών. Στην αρχαία Ελλάδα η υγιεινή διατροφή και η περιποίηση της γυναίκας με φυσικά καλλυντικά, είχε ως συνέπεια να έχει σωματικό κάλλος, χωρίς να σηκώνει βάρη στις παλαίστρες.

Επιστρέφοντας στη γυμναστική των αρχαίων Ελλήνων, αξίζει να γίνει αναφορά στα ``γυμνάσια΄΄ που ήταν σύνολο αθλητικών ασκήσεων που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες για την ενδυνάμωση του μυοσκελετικού τους συστήματος. Όπως προαναφέρθηκε η ονομασία τους οφείλεται στο ότι οι αρχαίοι Έλληνες γυμνάζονταν γυμνοί. Τα γυμνάσια περιλάμβαναν τις ασκήσεις της ``αλτηροβολίας΄΄, της ``χειρονομίας΄΄, της ``σκιαμαχίας΄΄, του ``πιτυλίζειν΄΄, του ``ανατροχασμού΄΄ και του ``περιτροχασμού΄΄. Η αλτηροβολία ήταν άσκηση που γύμναζε τους μυς του κορμού και σε αυτήν γίνονταν συνεχόμενες άρσεις αλτήρων του άλματος εις μήκος. Η χειρονομία ήταν άσκηση που γύμναζε τους μυς του κορμού και των άνω άκρων. Σε αυτήν οι αθλητές μιμούνταν τις κινήσεις του αθλήματος της ``πυγμής΄΄, δηλαδή της πυγμαχίας, με φανταστικό αντίπαλο.

Η σκιαμαχία ήταν άσκηση που γύμναζε τους μυς του κορμού, καθώς και των χεριών. Στη σκιαμαχία οι αθλητές μιμούνταν κινήσεις οπλομαχίας, χωρίς αντίπαλο. Κάτι σαν τα ``κάτα΄΄ του καράτε!!! Το πιτυλίζειν ήταν άσκηση για την ενδυνάμωση του κορμού και των χεριών. Σε αυτήν οι αθλητές μιμούνταν τις κινήσεις της κωπηλασίας. Ο ανατροχασμός και ο περιτροχασμός ήταν ασκήσεις για την ενδυνάμωση των μυών των ποδιών. Στον ανατροχασμό οι αθλητές έτρεχαν προς τα πίσω, ενώ στον περιτροχασμό έτρεχαν κυκλικά στο στάδιο. Οι παραπάνω ασκήσεις είναι πολύ καλές, όχι απλά για προθέρμανση, αλλά και για την διάταση και την ενδυνάμωση των μυών. Σημειώνεται ότι η προθέρμανση και οι διατάσεις των μυών είναι απαραίτητες πριν την άθληση, για την καλύτερη ενδυνάμωση, καθώς και για την αποφυγή των μυϊκών τραυματισμών.

Στην αρχαία Ελλάδα οι αθλητές στις παλαίστρες ενδυνάμωναν τους μυς τους με την άρση αλτήρων τους οποίους χρησιμοποιούσαν και στο άλμα εις μήκος. Υπήρχαν και πολλά άλλα αγωνίσματα με τα οποία ασχολούνταν οι αρχαίοι Έλληνες, πέρα από αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω. Υπήρχαν αθλήματα όπως η τοξοβολία, η ρίψη σφαίρας και σφύρας, η κωπηλασία, ο ακοντισμός, η σκυταλοδρομία και άλλα. Αξιοσημείωτον είναι ότι οι αρχαίοι Έλληνες έπαιζαν και κάποιο είδος παιχνιδιού με μπάλα!!! Το παιχνίδι αυτό έμοιαζε με την πετοσφαίριση (βόλεϊ), χωρίς φυσικά δίχτυ. Ήταν παιχνίδι με τόπι. Το απίστευτο είναι πως στην αρχαία Ελλάδα έπαιζαν και κάποιο παιχνίδι που αντιστοιχεί στο σημερινό εγγλέζικο κρίκετ!!! Συγκεκριμένα, κάθε παίχτης κρατούσε μία βακτηρία (μπαστούνι) γυρισμένη ανάποδα. Με τη λαβή της βακτηρίας έπαιζαν το παιχνίδι χτυπώντας στο έδαφος μια σφαίρα. Υπάρχει και ανάγλυφη παράσταση με το παιχνίδι. Το τόπι που προαναφέρθηκε απεικονίζεται σε αγγειογραφία. Tα αθλήματα του κλασσικού αθλητισμού δημιουργήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες.